DSM-5 e nazaran bir şahsa yaygın telaş teşhis konabilmesi için en az altı aylık bir müddetin birçok gününde bir kadro olaylar ya da etkinliklerle alakalı olarak çok telaş ya da dertli bir beklenti vardır. Ve kişi bu korkusunu denetim etmekte zorlanır. Bu bahsettiğimiz korkuya aşağıdakilerden üçü ya da daha fazlası eşilk eder
1. Dinginleşememe(huzursuzluk)gergin yani daima diken üstünde hissetme
2.Kolay yorulma
3.Odaklanmada zahmet çekme ya da zihin boşalması
4.Kolay kızma
5.Kas gerginliği
6.Uyku bozuklukları(uykuya dalmakta zorlanma, uykuyu sürdürmekte zahmet çekme, doyurucu olmayan bir uyku uyuma)
Bu korku, kuruntu ve bedensel belirtiler klinik olarak bariz bir soruna ya da toplumsal, işle alakalı alanlarda ya da beşerler için değerli öteki ömür alanlarımızda (mesela aile, arkadaşlık ilgilerimiz gibi) fonksiyonellikte düşmeye neden olur. Yani bu bahsettiğimiz alanlarda kişi sorunlar yaşamaya başlar.
Kaygılanma Sürecinin Dört Öğesi
Kaygılanma için tetikleyici bir olay olması gerekir. Yani yaşanılan olay kaygılanma sürecini başlatır. Bu olay karşısında aklımızdan biz farkında olsak da olmasak da bir fikir bir yorum geçer. Mesela bir imtihana girdiğinizi düşünün ve imtihandan birkaç gün sonra aklınıza ya imtihandan kalırsam halinde bir niyet geldiğini varsayalım. Bu fikir sizde memnunluk yaratır mı? Sanırım hayır. Pekala hangi duyguyu yaratacaktır? Muhtemelen o an gelecekte olma mümkünlüğü olan bir durum için korku hissedeceğizdir ve bu çok doğaldır. Tüm insanlarda birebir his oluşacaktır şayet bu imtihanı önemsiyorlarsa alışılmış. Tüm insanlarda tasa oluşuyorsa korku hastalarını hasta yapan nedir? Kaygılanma düzeyi. Ortadaki fark bu. Hepimiz kaygılanırız lakin ne zamanki korkularımız bizim hayatımızı olumsuz istikamette etkilemeye başladı o vakit patolojikjeşme başlıyor demektir. İmtihandan ya kalırsam fikri sizin bedeninizde kasılmalar yaratacak, süratli nefes alıp vermenizden ötürü başınızı döndürecek kadar sorun yaratıyorsa artık ortada çözülmesi gereken bir sorun var demektir. Kaygılanma bedensel duyumlarda da kendini gösterecektir. Kaygılanınca doğal olarak kalp atışlarınız hızlanır ve birebir vakitte nefes alıp verme tekrar artacaktır. Bunların sonunda bir davranış gerçekleştiririz yani bir reaksiyon veririz. Kimimiz bu kanıdan kurtulmak için öteki bir şey ile ilgilenir kimimiz üstündeki o gerginliği atmak için su içer kimimiz daha sonuçlar açıklanmadı halinde düşünebilir. Dert hissinin başlaması için tetikleyici rastgele bir şey olmalıdır. Örneğin yolda otomobille giderken hafif bir dayanıklısı görmeyip süratlice geçtiğinizde o an için ne kadar dikkatsiz olduğunuzu düşüp kaygılanabilirsiniz. Hatta dikkatsizliğiniz yüzünden birine çarpacağınızı bile saniyeler içinde beyninizden bu imge gelip geçebilir. Ya da başınızın ağrıması bile tetikleyici olabilir ve siz birden baş ağrısının bir hastalığa işaret ettiğini düşünmeye başlayabilirsiniz. Kaygılandıran tetikleyici rastgele bir şey olduğunda zihnimize ziyan göreceğimize ya da güzelimize gitmeyecek rastgele bir şeyin olacağına dair niyetler üşüşmeye başlar. Özetle bir kaygılanma sürecini başlatan tetikleyici olaydır. Olay yoksa niyet ya da his yahut davranış yani olaya verilen reaksiyon gerçekleşmeyecektir. Olay karşında bir fikir gelişir sonrasında ise his ve akabinde davranışsal reaksiyonlar gelir. Buna bilişsel davranışçı terapide ABCD döngüsü denir. ABCD döngüsünde her bir öğe ortasında çift taraflı bir etkileşim vardır.
B(düşünce) ya imtihandan kalırsam- imtihandan berbat not alacağım
;
A (olay) imtihana girmek C(duygu) telaş
D(davranışlar) kalp atışlarının hızlanması, sakinleşmek için su içmek
Tedavi
Dert sorunu yaşayan bireylerin üstteki 4 süreçten geçtiğini anlattık. ABCD sürecinde neler olduğundan yola çıkarsanız sizce bu süreçte nereye müdahale edilirse dert sorunu yaşayan bireyler için bir umut doğacaktır? A (olay)ya müdahale olabilir mi? İmtihana girmezseniz bir sonuç beklemeyeceğinizden telaş da yaşamazsınız ya da ya kalırsam fikri aklınıza gelmez böylece. Lakin o imtihana girmemiz gerekiyorsa sanırım buraya müdahale talihimiz yoktur. Başka kısımlara baktığımızda, niyet his ve davranış kısımlarına müdahale edilebilir mi? Evet, kanılar hisler davranışlar değiştirilebilir esnetilebilir zira hepsi öğrenilmişlerdir ve bu da onları değiştirilmeye açık hale getirir. Kanılar esnetilebilirse hisler da bundan etkilenecektir ve davranışlarımız da. Hintli pasifist siyasetçi Gandhi bir kelamında, fikirlerimize dikkat etmemiz gerektiğini zira bunun hislerimize dönüşeceğine tıpkı halde hislerimize da dikkat etmemiz gerektiğini bunun da davranışlara dönüşeceğine ve davranışları etkileyebileceğine değinir.
Niyetlere, hislere, davranışlara nasıl müdahale edeceğiz? Öncesinde ne oldu da kaygılanmaya başladınız bunu bulmalısınız. Sizi ne tetikledi? Ve o anda aklınızdan ne geçti? Aklınızdan ne geçtiği çok değerlidir zira kanılar üzerinde çalıştıktan sonra fikirlerinizde esneme olacaktır ya da niyetleriniz değişecektir. Kanılar üzerinde neden duruyoruz? Zira niyet his davranış birbiri ile ilişkilidir birindeki değişim başkalarını etkileyecektir. Bunu örümcek ağındaki bir yerin başka tüm yerlerle temaslı olması hasebiyle tek bir noktadaki hareketin her yerden algılanması üzere düşünebiliriz. Fikre yönelik bir kadro sorular vardır. Aklınızdan geçen fikir size ne veriyor ve sizden ne çalıyor? Korktuğunuz durumun oma mümkünlüğü ne? Bu kanıyı hangi deliller destekleyebilir hangi deliller desteklemez? Biçimindeki sorularla fikirleriniz üzerine konuşulur yani fikirleriniz hipotez üzere ele alınır yani yüzde yüz gerçek üzere kabul edilmez. Bu sizin niyetleriniz yanlış biz bunları düzelteceğiz demek mi? Tabi ki hayır. Varsayalım ki niyetiniz yanlışsız. O vakit bununla nasıl başa çıkabileceğiniz ya da farklı neler yapılabileceği üzerinde sizinle bir çalışma yapıyoruz.
Davranışlar kısmına nasıl bir müdahale yapılıyor? Davranışlar olay niyet hisler silsilesinden sonra yaptığımız hareketlerdir. Örneğin kalbimizin süratli bir halde atması fizyolojik bir duyumdur bedeninizin gerilmesi hatta gerginlikten ötürü olan uyuşmalar ellerin ayakların içe dönmesi. Bunları davranışlarımız kategorisinde kıymetlendiririz. Bunlar için gevşeme idmanlarının nasıl yapılacağı üzerinde bilgilendirme yapılmalıdır.
Savaşıyor musunuz yoksa kaçıyor musunuz?
Kaygılanmamak için yaptığınız bir grup davranışlarınız var mı? Örneğin kaygılanmamak için dikkatinizi dağıtmak ismine öteki işlere koyulmak, yer değiştirmek. Kaygılandıktan sonra korku tepkilerinizin bitmesi için kendinizce yaptığınız davranışlarınız var mı? Örneğin dışarı çıkıp ortam değiştirmek, su içmek, bacaklarınız titriyorsa bunu bastırmak için yürümeye başlamak. Bunlar sıkıntılı davranışı devam ettiren lakin korku sorunu yaşayan bireylerin farkında olmadan yaptıkları yanlışlardandır. Pekala bu davranışlar nasıl oluyor da dert sorunu yaşayan bireylerin problemlerinin sürüp gitmesine neden oluyor? İsterse çalışabilecek olan gençten bir dilenc
i düşünün her gün sabah yanından geçerken ona para veriyorsunuz diye düşünelim. Bu durumda dilenci çalışmayı tercih eder mi ? Edebilir lakin yüksek ihtimalle etmeyecektir. Sizin kaygılanmayayım diye yaptıklarınız da kaygılandıktan sonra rahatlamak için yaptıklarınız da dilenciye verdiğiniz paraya benzeri. Dilenciye para verirseniz dilenmeye devam edecektir. Yani kaygılanmaktan kaçarsanız ya da kaygılandıktan sonra rahatlamaya çalışır korkularınızla yüz yüze gelemezseniz korkularınız sizin için yalnızca his değil sorun olarak kalacaktır. Bunun davranış bilimlerindeki açıklaması ise şu formdadır: İstenilmeyen uyarıcı(bacakların titremesi) ortamdan çıkarıldığında( bacakların titremesini bastırmak için yürümek) yapılan davranışın(kaygı yaratan bir fikrin akla gelmesi) ortaya çıkma ihtimali artar. Özetle korkuyu gidermek için yaptıklarınız zıt tepmektedir, tekrar tekrar kaygılanmanıza neden olmaktadır.
Bu yararlı oldu mu??
0 / 0