Özgüven, tüm beşerler için temel ve çok değerli bir duygusal gerekliliktir. Kendimize biçtiğimiz “özdeğerimiz” oranında “özgüvenimiz” vardır. Yani özgüvenimiz, bir manada kendimizi ne kadar pahalı bulduğumuzun, ne kadar paha verdiğimizin bir göstergesidir. Kendimizi belirli bir ölçüde bedelli bulmadığımız durumlarda temel ihtiyacımız karşılanmadığı için düşünce yaşarız.
Bizi öteki canlılardan ayıran en kıymetli özelliklerden biri, kendimizin farkında olma yani “farkındalık” özelliğimizdir. Yaşantımızın birinci yıllarından itibaren, çeşitli faktörlerin de tesiriyle kendimize bir kimlik oluşturur, sonra bu kimliğe bir kıymet kazandırırız. Yani kim olduğumuzu tanımlar sonra bu kimliğin sevip, sevmediğimiz özelliklerine karar veririz. İşte özgüven sorunu burada, bizim yargı gücümüzün sonucunda ortaya çıkar. Bir objeyi, rengi, sesi ya da formu sevmemek, ondan hoşlanmamak yalnızca zevklerle söz edilebilir ve bizi hiç rahatsız etmezken kendimize ilişkin bir özellikten hoşlanmamak yahut birtakım ayrılmaz kesimlerimizi reddetmek ruhsal istikrarımızın sarsılmasına neden olur.
Özgüven; değişmeyen, durağan bir durum ya da his hali değildir. Farklı vakit, durum ve ortamlarda farklı itimat ya da güvensizlik hislerine sahip olabiliriz. Her insanın bazen kendine güvendiği, bazen de güvenmediği durumlar olabilir. Kimi beşerler, yaşantılarının kimi alanlarında (akademik muvaffakiyet, teknik marifet vb.) kendine fazla güvenirken, öbür birtakım alanlarda (fiziki özellikler, görünüm, toplumsal alakalar, vb.) fazla itimat duymayabilirler. Fakat çoğumuz kendimize daha çok güvenmek, her durum ve ortamda daha rahat, kendini daha yeterli hisseden olmayı isteriz. Yeni bir işe girdiğimizde bütün yeteneklerimizi sergilemeye, sonlarımızı zorlayarak performansımızı artırmaya, aşağılık hissinin bizi etkilemesine fırsat vermemeye, başkalarıyla uygun alakalar kurmaya ve bizi bedelli görmelerini sağlamaya çabalarız. Lakin birtakım bireyler, bunları çok istemelerine karşın gerçekleştirmekte zorlanır. Kedine güvensizlik ve özgüven eksikliğinin, doğuştan gelen bir kişilik özelliği olduğuna inanır, bu durumu kabullenirler.
Etrafımızda her gün bir sürü kendinden emin ve inançlı insanı gördükçe “bunu nasıl başardıklarını, buna nasıl sahip olduklarını” anlamaya çalışırız. Özgüven doğuştan sahip olunacak ya da basitçe erişilebilecek bir his hali değildir. Toplumdaki bir çok insanın inancı, aslında “kendine inançlı gibi” görünme halidir. Zira yapılan iş, yaşanan yahut çalışılan yer ne olursa olsun, içinde bulunduğumuz toplum bizden özgüvenli davranış bekler. Bu beklenti herkes tarafından bilindiği için bireyler güvensizliklerini göstermekten kaçınır, kendinden emin ve güvenliymiş üzere davranır. Ya da “miş gibi” davranışını göstermekte zorluk çekeceği durum ve ortamlardan kaçınmaya, oralarda mümkün olduğunca bulunmamaya çalışır. Zira bireyin kendini yetersiz, eksik hissettiği ya da yargılayıp, reddettiği özelliklerinin ortaya çıkacağı, pekişeceği ortamlar acı veren durumlardır. Nasıl ki vücuttaki bir yaranın büyüyüp, deşilmesini ve kanamasını önlemek için bandaj, pansuman yaparak kapatmaya çalışırsak; kendini reddetmenin vereceği acıyı arttıracak her türlü etken ve ortamdan da kaçınırız. Pansuman yapılan yaranın kanaması bir mühlet sonra durur, kabuk bağlar ve vakitle birçok sefer izi bile kalmaz lakin kimliğe kıymet katan özelliklerdeki rastgele bir eksiklik ya da yetersizlik hissi “örtmeye”, “bastırmaya”, “yok farz etmeye” çalışmakla “yok edilemez”. Tersine bu hissin üzerine gitmek yani bireyin kendiyle ilgili farkındalığını artırmasıyla değişebilir. Kişinin farkındalığının gelişmesi demek, kendi hakkında olumlu ve gerçekçi kıymetlendirme yapabilmesi demektir. Bu durum, kişinin kendisiyle ilgili beklentilerinin gerçekçi olmasını sağlar. Özgüvenin yüksek olması demek, abartılmış biçimde “her şeyi yapabilirim, her şeye gücüm yeter” duygusu içinde olmak demek değildir. İnançlı kişi, kendisiyle ilgili gerçeklerin, neyi başarıp-neyi başaramayacağının farkında olan; değiştirebilecek ya da geliştirebilecekleri için gayret gösteren, değiştiremeyeceklerini kabul etmeyi ve bu haliyle kendini sevmeyi bilen kişidir. Özgüveni yüksek birey, kendisiyle ilgili kimi beklentileri gerçekleşmese bile kendini kabul etmeyi ve kendisiyle ilgili olumlu düşünmeyi sürdürebilendir. İçgörüsü yüksek, yeteneklerinin ve sonlarının farkındadır. Yeteneklerine olan itimadı nedeniyle diğerlerinin onayına muhtaçlık duymaz, kendini kabullendiğinden başkalarına kabul ettirmeye çalışmaz.
Bunun tam aykırısı durumdaki inançsız şahısların, kendileriyle ilgili hisleri, başkalarından alacakları onay ve geri bildirime bağlıdır. Yetenek ve hudutlarının farkında değildir. Bu körlük, daima olarak başarısız olma derdi yaratır. Kendine verdiği paha düşüktür, o denli ki bazen olumlu geri bildirim, iltifat ve takdirleri görmezden gelebildiği üzere bazen de başkalarının kendisiyle alay ettiklerini düşünüp, alınabilir. Bu şahıslar, kendini daha fazla yargılamamak, reddetmemek ve yaralanmamak için etrafına hami duvarlar örer, savunmalar geliştirirler. Kendilerine karşı öfke yahut suçlama duyabildiği üzere daima her iş ve durumda eksiksiz olma eforu da gösterebilir. Başaramadığı durumlarda başkalarını suçlama, daima şikayet etme, münasebetler öne sürmeler olabildiği üzere duyduğu meşakkat ve acı veren bu durumu unutmak için alkol yahut uyuşturucuya sığınabilirler.
Özgüvene sahip olmak bir çocuk için neden kıymetli?
Bireyin kendini yeterli hissetmesi; başarılı, istikrarlı ve haz aldığı bir yaşama sahip olup, olmaması ile özgüvenin yüksekliği ya da güvensizlik hisleri paralel süreçlerdir. Ömürden haz alabilmek için özgüvene muhtaçlığımız vardır. Bu temel gereksinimin karşılanmaması hayatı çekilmez kılabilir. Özgüven hayatın birinci yıllarından itibaren yavaş yavaş gelişen bir histir. Çocukluk periyodunda bu hissin gelişmesine imkan tanınmaz, eksik bırakılırsa yetişkin periyotta telafi edilmesi mümkün olmayabilir. Özgüvenli çocuklar, geleceğin özgüvenli yetişkinleri olacaktır.
Çocuklarda Özgüven Gelişimini Neler Tesirler?
Özgüvenin gelişiminde bilhassa çocukluk periyodunun birinci yıllarında (3-4 yaş) ana-baba tavırları, yetiştirme biçimi bireyin kendisi hakkındaki hislerinin oluşumunda ve özgüvenin derecesinde son derece kıymetlidir. Daha sonra arkadaş ve toplumsal etraftan aldığı yansılar de çok değerli bir rol oynar. Çocuk etrafından aldığı yansılar doğrultusunda kendine ait olumlu ya da olumsuz bir benlik algısı edinir. Çocuklar, arkadaş yahut toplumsal etraf içinde bazen haksızlık ve istismara maruz kalabilirler. Bundan ne tarafta ve ne derece etkilenecekleri aileden aldıkları temel inanç hissinin yeterliliğiyle gerçek orantılıdır. Aile içinde sevildiğini, kıymetli bulunduğunu hisseden bir çocuk, etraftan gelecek olumsuz yansılardan pek fazla etkilenmeyecek, etkilense bile çok kısa müddette bunu atlatacaktır.
Ebeveynlerden biri ya da her ikisi, çok derecede eleştirel ve yüksek beklentili, mükemmeliyetçi ise ya da çok müdafaacı ve bağımsızlığı engelleyiciyse, çocuğun kendine ait his ve yargısı; yeteneksiz, yetersiz ve bedelsiz olduğudur.
Ebeveynler, çok müdafaacı halleriyle çocuklarını koruduklarını, onlara uygunluk ettiklerini düşünürler. Çocuğunu çok sevgi ve ilgiye boğan, zorluk yaşamasın diye her şeyi kendisi yapan ve fazlaca denetim eden ebeveyn tavrı; sorumluluk alamayan, anne babaya bağımlı, sorun çözme mahareti, özetle özgüveni gelişmemiş çocuklar
oluşturur. Meğer ebeveynler, çocuğun teşebbüslerini takviyeler, gelişimini alkışlar, kusur yaptığında doğrusunu bulmasına/yapmasına yardımcı olur, onu bu haliyle sevmeye ve kabullenmeye devam ederlerse çocuk da kendini kabul etmeyi, sevmeyi ve kendine güvenmeyi öğrenir.
Yapılan bir öteki yanlış tavır ise çocuğu bir öteki çocukla kıyaslamadır. Kardeşi, kuzeni ya da komşu çocuğuyla kıyaslanan çocuk; kendini yetersiz hissettiği üzere başarmayı kendisi için değil başka çocuğu geçmek için ister hale gelip bir yarış atına dönüşür.
Özetle; büyükleri tarafından sevgi gören, ihtiyaç duyduğu ilgi ve yakınlığı bulan, fikirlerine paha verilip ve önemsenen, inanç duyulan ve sorumluluk verilen, âlâ yaptığı şeyler için övülen, gurur duyulan, yaptığı kusurlarda doğruya uygun biçimde yönlendirilen ve sahip olduğu özellikleriyle kabul edilen çocuğun özgüveni gelişir.
Lakin sevildiğini, önemsendiğini hissetmeyen, beklediği yakınlık ve ilgiyi göremeyen, daima eleştirilen ve olduğu üzere kabul edilmeyen, daima diğerleriyle kıyaslanan çocuk kendini bedelsiz hisseder ve özgüveni gelişmez. Bu çocuklar; yaşadığı aile, etraf, okul ve toplum içinde çeşitli problemlere neden olur.
Çocuklarda Zayıf Özgüvenin Göstergeleri
Özgüveni zayıf çocuklar; duygusal, toplumsal ve akademik bahislerde zorluklar yaşarlar. Bu durum okulda ve ömrün öteki alanlarında kendini çeşitli hallerde aşikâr eder. Çocuk ya çok denetim kullanarak, duygusal manada çok kırılgan ve hassas, yeni tecrübelere kapalı, utangaç bir kişilik geliştirir ya da çok kontrolsüzlük ile zorba davranan, asi, otoriteyle çatışan, daima sorun yaratan tavır ve davranışlar sergilerler.
a. Çok Denetimli Davranışın Göstergeleri
Anne ve babaya bağımlı
Utangaç ve içine kapanık
Yeni aktivitelere girmekte isteksiz
Öbür çocuklarla kaynaşmakta dert çeken
Yeni durumlarla karşılaştığında ürkek davranan, ahenk sağlayamayan
Davranışlarının olumlu biçimde düzeltilmesinden bile çabucak incinen, rahatsız olan
Kendini aşağı görme alışkanlığı edinmiş
Yanlış yapmaktan ve başarısızlıktan çok korkan
Daima başkalarını mutlu etme eforu içinde olan
b. Çok Denetimsiz Davranışın Göstergeleri
Saldırgan ve zorba
Öfkeli, kızgın
Sık sık okuldan kaçan
İşbirliğine yanaşmayan
Yardım almak isteyen
Daima sevilip sevilmediğini soran
Güzel görülmeyeceğini bile bile derslerini ihmal eden
Kendi yanlışları için daima diğerlerini suçlayan
Misyonlarını yerine getirirken özensiz davranan
Sorumluluklarının şuurunda olmayan
Herkesten üstünmüş üzere davranan
Palavra söyleyen
Kendisine ve diğerine ilişkin eşyaları hor kullanan
Çok denetimsiz davranışlar gösteren çocuklar, kendilerine, diğerlerine ziyan verdiği ve çevreyi rahatsız ettiği için daha fazla dikkat çeker, ailesi ya da öğretmenleri tarafından daima olarak uyarılır, cezalandırılır. Bu çocuğun güvensizliğini daha da pekiştirir.
Çok denetimli çocuklar, kimseyi rahatsız etmedikleri için bu tavırları önemsenmez, sorun olarak görülmez, fakat bu da tıpkı biçimde tesir yaparak çocuğun özgüven yetersizliğinin pekişmesine neden olur.
Anne-baba ne yapmalı? Anne-babaya tavsiyeler…
Konuttaki herkesin birbirine güvendiği bir ortam oluşturun.
İnançlı bir ortamda yetişen çocuk, his ve fikrini, sevgisini, muvaffakiyet ya da başarısızlığını, hayal kırıklıklarını aile fertleriyle rahatça paylaşabilir. Bu onun özgüveninin gelişmesini sağlar.
Onunla ilgili hislerinizde açık olun.
Sevginizin onun muvaffakiyet ya da başarısızlığına bağlı olmadığını, varlığının sizin için ne derece kıymetli olduğunu ve ne olursa olsun onu hep seveceğinizi ona hissettirin.
Çocuğunuzun gerçek kapasitesinin farkında olun.
Zayıf yanlarını görmezlikten gelmeyin, dürüst olun, lakin onları eleştirirken tüm kişiliğine yaymayın. Çocuk kendindeki eksiklik ve kusurların farkında olmalı, kabullenmelidir. Bunun yanı sıra güçlü olduğu taraflarıyla de gurur duyabilmelidir.
Davranışlarınızla ona model olun.
Onda görmek istemediğiniz davranışları ona ya da diğerlerine karşı göstermeyin. Çocuklar size ya da başkalarına sizin ona davrandığınız üzere davranacaktır. Ona şiddet kullandığınızda, şiddetin olağan olduğu bildirisini verirsiniz.
Çocuğunuzun yanlışlarını, onu suçlamadan ve onun tüm kişiliğini eleştirmeden tartışın.
Yaptığı yanlışları, ona saldırıp eleştirmeden konuştuğunuzda bunu anlamak ve düzeltmek için gayret sarf eder. Onun tüm kişiliğine değil yaptığı yanılgıya hitap ederek konuşun.
Ondan beklentileriniz onun yaşına ve düzeyine uygun olsun.
Her çocuğun farklı bir kapasite ve düzeyi vardır. Çocuğunuzun neyi yapıp, neyi yapamayacağının farkında olun. Öbür çocukların başarabildiği şeyleri o da başarmak zorunda değildir. Bir şeyi yapamayacağını bildiğiniz halde bunu ondan bekleyip sonunda hayal kırıklığı yaratmayın. Ulaşabileceği maksatlar amaçlayıp başarılı olmalarını sağlayın.
Özgüvenli olmak kibirli, kendini beğenmiş olmak değildir.
Kendine inanç duymak kendini beğenmiş ya da kibirli davranmak demek değildir. Özgüvenli davranış; Kabul görmüş olmanın verdiği kendini rahat, düzgün ve inançlı hissetme durumudur. En küçük muvaffakiyetinde şımaran, kibirli davranışlar gösteren çocuğun aslında kendine olan itimadı ya yok ya da çok düşük demektir. Bu türlü bir durumda çocuğunuzun bi özgüven sorunu olduğunu fark edip çabucak tedbir alın.
Çocukların birbirlerinden farklı olduklarını ve her çocuğun kendine mahsus bir yeteneği olduğunu unutmayın.
Her çocuğun kendine mahsus farklı özellikleri, yetenekleri ve başarılı olduğu alanlar vardır. Çocuğunuzun ilgi alanı ve yetenekleri doğrultusunda faaliyetlere katılmasına imkan sağlayarak onun sahip olduğu kapasitesini ortaya çıkarması, kendisiyle ilgili yeni keşifler yapması için destekleyin.
· Çocuğunuza sorumluluklar verin.
Kendisine güvenilip sorumluluk verilen çocuk, kendini faydalı ve kıymetli hisseder.
· Onun her şeyine bedel verdiğinizi ve takdir ettiğinizi belirtin.
Yalnızca çok özel yetenek ya da muvaffakiyetinde değil, küçük bile olsa yaptığı hoş ve yanlışsız davranışları için onu övün ve bunun ne kadar değerli olduğunu belirtin.
Bu yararlı oldu mu??
0 / 0