Küçük çocuğunuzun bedeninde yaygın olarak morluklar görürseniz çabucak kan sayımı yaptırın! Zira bu morluklar kandaki trombosit düşüklüğünün sebep olduğu İTP hastalığının habercisi olabilir.
İTP Nedir?
İTP, immün trombositopenik purpura dediğimiz ve çocuklarda çok yaygın görülen bir kanama hastalığı. Çoklukla bedenin çeşitli yerlerinde oluşan kanamalarla belirti verir. Bedenimizde bağışıklık sisteminde bir ikaz olduğu için immün, pıhtılaşmayı sağlayan trombosit dediğimiz hücrelerin azalmasına bağlı olduğu için trombopeni ve bunlara eşlik eden kanamalara da purpura denildiği için bu isim verilmiş.
İTP çeşitleri?
Akut İTP: Akut tip, ani ve süratli ortaya çıkan ve çocuklarda % 85-90 oranında görülen bir çeşittir. Akut tipte görülme sıklığı açısından kız erkek farkı yoktur. Çocuklarda en çok 2 ile 6 yaşlar ortasında ve en sık 3 yaş civarında görülür. Bu tipte trombosit sayısı bir anda 2.000’e ya da 0’a düşebilir.
Kronik İTP:Bu tip ise daha çok büyük çocuklarda, -özellikle kızlarda- genç erişkinlerde ve orta yaşlarda görülür. Akut İTP’ye nazaran daha sinsi ilerler ve trombosit sayısı 40 bin ila 50 bin civarında olur bu yüzden aylarca fark edilmeyebilir.
İTP’ ye sebep olan faktörler nedir?
Bu hastalığın nedeni hâlâ bilinmiyor. Lakin en çok ilkbahar ve sonbahar mevsiminde görülüyor. Bunun da sebebi muhtemelen o devirde enfeksiyonların fazla olmasıyla ilgili. Çoğunlukla çocuklar bir enfeksiyon geçirdikten iki ilâ üç hafta sonra bu hastalık ortaya çıkabiliyor. En çok kızamık, suçiçeği üzere hastalıklar ve virüsler tetikleyebiliyor. İTP’de ayrıyeten aşılar, antibiyotikler ve ağrı kesiciler uyarıcı oluyor. Örneğin, bu teşhisin konulduğu çocukta Sefalosporin yahut Sülfonamid kümesi ilaçlar bilhassa hastalığı uyarıcı nitelikte. Lakin hastalığın durumuna ve tartısına nazaran gerekirse bu ilaçları kullanabiliyoruz. Zira ilaçla münasebetin %100 bir katılığı yok. Bunun için ne kadar az ilaç kullanırsak o kadar âlâ olur.
Virüsler ne yapıyor?
Sebebini bilmiyoruz lakin bedene giren bu virüsler yahut onlara ilişkin partiküller bağışıklık sistemini uyararak trombositlerin üzerine gidip yapışıyor. Beden artık kendi hücresini kendinden saymıyor ve bağışıklık sistemini uyararak kendi trombositlerini yabancı bir husus olarak algılayıp onlara karşı anti-madde (antikor) üretiyor ve kendi hücrelerini yok etmeye başlıyor.
İTP’ ye sebeplerden biri virüsse bunu yok edecek bir şey yok mu?
Dünyada bakteri yahut mantar ismini verdiğimizmikroplara karşı birçok antibiyotik var lakin virüse karşı çok az sayıda ilacımız var. Onun için çocukları aşılamaya çalışıyoruz. Mesela suçiçeğinin bir virüs ilacı var. Fakat kızamığın, kabakulağın ve öpücük hastalığının ilacı yok. Yani birçok virüsün bugün ilacı yok aslında. Grip için de aşılanıyoruz. Zira gribin ilacı yok. İlaçlı ya da ilaçsız grip bir hafta on gün sürer. Virüsler garip yaratıklar, yani birden yok üzere davranıp sonra -200 derecede canlılığını koruyor ve meyyit üzere kalıp olağan ısıya gelince de tekrar canlanabiliyor.
Pekala aşıları hiç yaptırmasak?
Bu türlü bir şey söyleyemeyiz. Zira aşı olmayınca da ortaya çıkabilecek hastalıklar İTP’yi uyarabilir. Aşılar bizim için bir teminat tıpkı vakitte, fakat uyaracak düzeneğin ne olduğunu tam bilemediğimiz için talihe kalıyor. Sonuçta tekrarlama durumunda tedavisi mümkün.
İTP’nin belirtileri nedir?
Akut tip çok süratli gelişebildiği için her şey olağan giderken ansızın çocuğun bedeninde kocaman morluklar, nokta kanamalar, şiddetli bir burun kanaması ya da ağız içinde kanamalar olur. Birtakım çocuklarda bağırsakta ve idrarda da kanama görülür. İTP’li çocuklarda geçirilen virüs enfeksiyonuna bağlı süreksiz dalak büyümesi de olur. Bizim için en korkutucu olanı beyin içi kanamalardır. % 1den az sıklıkta görülen bu durumda çocukta uykuya çok bir meyil yahut baş ağrısı kusma üzere belirtiler olur, şuur giderek kapanır. Bunların dışında, çocukta hiçbir rahatsızlık olmaz ve pek sağlıklıdır. Kronik İTP’deyse, bedende orta ara morluklar olur ve trombositler çok süratli bir düşme göstermez.
Trombositlerin kanda olması gereken ölçüsü nedir ve hangi basamakta kanama olur?
Olması gereken olağan kıymet milimetre küpte 200 bin ile 400 yüz bin ortasındadır. 150 binin altına trombopeni yani trombosit düşüklüğü diyoruz. Bu hastalarda trombosit kıymeti 30 binin altındayken morluklar ve kırmızı kanamalar çıkıyor. Ağız içindeki kanamalar çoklukla trombositler 10 binin altına düştüğünde ortaya çıkıyor.
Tedavi formülü nedir?
Birkaç çeşit tedavi sistemi var. Bunlardan en sık kullanılan kortikosteroid ilaçlarla yapılan tedavi. Fakat trombosit düşüklüğünün öbür bir hastalığın belirtisi olmadığından emin olmak için kemik iliği incelemesi yapmak gerekir. Zira kortizon dediğimiz ilaç lösemi, kemik iliği yetersizliği üzere hastalıkları maskeleyebilir. Bu tedaviye başlamadan evvel öncelikle kemik iliğine bakmak ve altta İTP dışında öbür bir hastalık bulunmadığından emin olmak gerekir.Eğer lösemi, kemik iliği yetersizliği ya da öteki bir rahatsızlık çıkmazsa kortizon kullanılır. Kortizon kullanımı çok başarılı bir tedavidir ve birkaç gün içinde trombositler yükselir. Damardan yüksek doz 3 gün verilebildiği üzere düşük dozda ağızdan ilaç tedavisi halinde de verilebilir. Genelde üç haftalık bir tedavi kafidir. İkinci seçenek daha değerli lakin kemik iliği yapmayı gerektirmeyen, iki gün üst üste damardan verilen yüksek doz Gamaglobülin (İVİG) tedavisidir. Üçüncü bir seçenek ise bir çeşit gamaglobülin olan son yıllarda da muvaffakiyetinden kelam edilen Winro (anti-D-immünoglobülin) dediğimiz bir ilaç. Bunun dışında daha az kullandığımız Rituximab,Danazol, Dapson, İmüran veVinkristin üzere yeni ilaçlar da var. Kronik tipte bu ilaçlara ilaveten splenektomi dediğimiz dalak çıkarma ameliyatı yapıyoruz. Bazen kandan trombosite yönelik antikorları temizlemek gayesi ile plazmaferez (plazma değişimi) ismi verilen bir tedaviyi de deniyoruz. Lakin bu ilaçlar daha çok hiç karşılık alamadığımız riskli hadiselerde kullanılıyor. Bu daha çok büyük yaş kümelerinde denediğimiz bir uygulama, zira bu hastalar tansiyon yüksekliği sebebiyle kortizon alamıyorlar.
Bu ilaçların yan tesirleri var mı?
Her ilacın bir bedeli var. Kortizon, bedende tuzla birlikte olursa su meblağ ve tansiyonu yükseltir. Şeker hastalığına meyil eder, kan şekerini yükseltir, iştahı açar ve kilo aldırır. Gamaglobülin ise çoklukla toplumdaki insanların plazmalarından hazırlanmış bir ilaçtır. Bu ilaç protein yapısında olmasından ötürü önemli alerjilere yol açabilir. Yüksek dozda verildiği için şiddetli baş ağrısı, kusma, menenjit gibisi belirtiler yapabilir. Bu nedenle bu tip ilaçlar kesinlikle hastane ortamında verilme
lidir. Bu ilacın başka bir sakıncası da bilmediğimiz hastalıkları taşıma ihtimalinin olmasıdır. Fakat genelde AIDS virüsü, Hepatit B ve C üzere bildiğimiz hastalıkların taramasını yapıyoruz. Fakat 10 yıl sonra çıkabilecek bir hastalığın varlığını tarayamıyoruz. Yıllar evvel AIDS diye bir hastalık bilinmiyordu ve taranmadığı için kan eserleri ile insanlara bulaştı. İVİG tedavisi iki-üç gün içinde trombositleri yükseltir ve kanama riski açısından hayati tehlikeyi ortadan kaldırır, bizde bunu göze alarak ilaçları kullanıyoruz.
İTP lösemi hastalığının habercisi olabilir mi?
İTP hastalığı lösemiye dönüşmez. Lakin birtakım öteki makûs hastalıklarda İTP üzere kanama belirtileriyle ortaya çıktığı için lösemi, tümör yahut kemik iliği iflası var mı diye şüphelenebiliriz. Lösemi ve kemik iliğinin hiç çalışmadığı aplastik anemide de trombosit düşüklüğü görülür. Mesela İTP’li çocukların çok az bir kısmında dalak büyüklüğü olabilir ancak bu virüs enfeksiyonuna bağlı süreksiz bir durumdur. Lakin lösemide dalak kocamandır, karaciğer ve lenf bezleri büyümüştür, kemik ağrıları ve ateş vardır. Yani diğer belirtiler de eşlik eder.
Dalak niye alınıyor?
Zira beden yabancı olarak algıladığı trombositleri dalakta yok eder.Dalağı aldığımızda ise yok etme yeri olmadığı için trombositlerin sayısı yükselir.
Dalağı almak riskli değil mi?
6 yaşından evvel dalak bedeni mikroplara karşı koruyan bir organ. 5-6 yaşından evvel dalağı almayı tavsiye etmiyoruz. Zira çocuk mikroplara karşı çok açık oluyor fakat 6 yaşından sonra alındığında büyük bir sakıncası yok. Ameliyat öncesinde pnömokok, meningokok ve hemofilus influenza B üzere birtakım aşılar ve sonrasında da penisilin tedavisi yapılarak çocuk hastalıklara karşı korunabiliyor. Bu ameliyat yalnızca kronik hadiselerde yapılıyor. Hayatı tehdit eden durdurulamayan kanama olur ise çok nadiren akut hadiselerde da kullanılabilir.
İTP’li bir çocukta hangi ilaçlar kullanılmıyor?
Akut yahut kronik durumda trombosit ölçüsü düşükse aspirin kanı sulandırdığı için yasak. Trombositlerin düşüşüyle kan sulanmış bir durumdayken bir de az sayıdaki trombositin pıhtı yapan özelliği de ortadan kalkarsa bu tip ilaçları kullanmak çok sakıncalı olur.
Limon ve kiraz kanı sulandırır derler bunların bir sakıncası var mı?
Tam aksine C vitamini veriyoruz. C vitamini pıhtılaşmayı takviyeler ve damar geçirgenliğini azaltır. Böylelikle kanama riski azalır.
Isırgan otu, kan yapan karışımlar trombositlerin yükselmesinde tesirli mi?
Bunlar mutlaka bir işe yaramıyor ve tam aksine biz bunları önermiyoruz. Zira neyin hastalığa sebep olduğunu tam bilemiyoruz. O kullanılan otların içinde de hastalığı tetikleyen hususlar olabilir. İlaçların birçoğu bitkilerden elde edildiğine nazaran kullanılan bitkilerin suçsuz olduğunu nereden bileceğiz. Çok saf bir antibiyotik birçok hastaya yararlıyken bu tip hastalarda uyarıcı olabiliyor. Onun için hiçbir halde ilaçları ya da bitki karışımlarını bilinçsiz kullanmamak lazım.
İTP’li çocuklarda besin kısıtlaması var mı?
Hayır, istediklerini yiyebilirler. Yalnızca kortizon kullandıkları vakit tuzsuz ve az şekerli yemeye dikkat edilmeli. Bunun dışında besinlerde özel bir kısıtlama yok.
İTP bulaşıcı mı?
Hayır, bu hastalık hiçbir biçimde bulaşıcı değil. Bu bedenin hassaslaşması sonucu ortaya çıkan bir hastalık. Beden bunu kendi kendine yapıyor ve bu manada bulaşıcılıkla bir ilgisi yok.
Büsbütün düzelme ne vakit olur?
Akut tip çoğunlukla iki ile altı hafta içinde düzelir. Birtakım çocuklarda bir iki tekrar yapar lakin birinci altı ayda yok olur ve bir daha görülmez. Birinci 6 ay aşı önermeyiz hatta birinci 2 yıl canlı aşılardan uzak durmayı tavsiye ederiz. Akut olaylarda birinci 4-6 haftada trombositler düzeldiyse çocukları birinci 6 ay kan sayımları ile izleriz ve her şey olağan ise iki yıldan sonra kendi haline bırakırız.
İki yıllık mühlet sonunda bu hastalık bir daha kapımızı çalmaz diyebilir miyiz?
% 90 tekrarlamaz diyebiliriz ancak tekrarlayan hadiseler da var. Mesela birinci kere hastalığı hepatit B aşısından sonra ortaya çıkmış bir hastamızda 2 yıllık müddet bittikten sonra hepatit B aşısı tekrarlandığında bu çocuğumuzda hastalık nüksetti.
Akut İTP kronikleşir mi?
Çocuklarda da akuttan kroniğe dönüşme oluyor. Şayet birinci altı ay içinde trombosit düşüklüğü düzelmediyse o vakit buna kronikleşmiş diyoruz. Artık altı ayı da bir yıla yanlışsız kaydırmaya bir eğilim var. Bir yıldan sonra hala hastalık belirtileri devam ediyorsa İTP kronikleşmiştir demek daha uygun artık. Zira birtakım olaylar altı ay ile bir yıl ortasında da düzelebiliyor.
İTP’den şüphelendiğimizde hangi testleri yaptırmalıyız?
Bu türlü bir kuşku olduğunda öncelikle bir kan sayımı yaptırmak gerekiyor. Kan sayımında alyuvarlar ve akyuvarlar serisi olağansa ve makûs bir hücreye rastlanmadıysa yalnızca trombositlerin sayısı 150 binin altındaysa trombopeniyle karşı karşıyayız demektir.
İTP’li annelerin bebeklerinde de bu hastalık görülür mü?
Evet, İTP’li annelerin çocuklarında bu hastalık görülüyor. Plasentadan çocuğa geçen bu unsur trombositlere yapışarak çocuk doğar doğmaz aniden trombositleri düşürmeye başlar. Bu annenin İTP’li olduğunu bildiğimiz için bu çocukları yakın takibe alıyoruz. Çocuğun kanındaki trombosit düşüklüğü geçicidir ve bir iki hafta içinde çabucak düzelir. İTP’li anneler bu yüzden dikkatli olmalılar. Bu genetik bir hastalık olmadığı için İTP’li annenin doğurmasında bir sakınca yoktur. Çocukta kalıcı bir hasar bırakmıyor. Alışılmış ki annenin önlem alması ve doğumunu hastanede yapması gerekir. Zira bebekte beyin kanaması riski de olabilir.
İTP’li çocuklar için tehlikeli ögeler nedir?
Trombositi düşük olan çocuklarda kalçadan iğne yapmak kas içinde kanamalara sebep olacağı için uygun değildir. Bunun yerine damardan iğne yapılması tercih edilir. Trombositler yükselince bu sorun ortadan kalkar. Çocuğun düşmesine ya da başını çarpmasına sebep olabileceği için her türlü küme sporları, bisiklete ve motosiklete binmesi de yasaklananlar ortasında. Ayrıyeten basınç değişiklikleri beyin içi damarlarda sorun yaratabileceği için uçağa binmek de sakıncalı.
Tansiyonu yükselteceği ve iç kanama riskini arttıracağı için güneş ışınlarının çok fazla olduğu saatlerde dolaşmamak gerekir. Atlayarak ya da başını bir yere çarpacak biçimde dalmadığı sürece yüzebilir; ayrıyeten yürüyüş yapabilir. Trombositler 100 binin üzerine çıktıktan sonra spor yapmakta ve yuvaya gitmekte sorun yoktur.
İTP’li çocukların yaşadıkları konutlarda mimari düzenlemeler yapılıyor mu?
Çok zorlandığımız kimi olaylar olabiliyor. Mesela küçük bir çocuğun İTP’si % 10’luk kümeye girip kronikleşti diyelim, biz bu çocuğun yaşından ötürü dalağını almıyoruz. Bu küç
ük çocuk yeni yürümeye başlamış olabilir, koşmak isterken düşebilir ve başını bir yere çarpabilir. O yüzden çocuğun yaşadığı yerde yumuşak konturlu eşyalar olması gerekir natürel. Yani meskenlerde çocuk düştüğü vakit yara bere almayacağı halde düzenlemeler yapılması gerekiyor.
Bu yararlı oldu mu??
0 / 0