İştahsızlık çocuklukta epeyce sık olarak görülen bir sorun ve pek çok anne babanın da en büyük şikayetlerinden biri. İştahsızlık birçok aile için bir kabusa dönüşebiliyor çocuğun büyüme süreci içinde. Ayrıyeten araştırmalar gösteriyor ki sıhhat profesyonelleri de vakit zaman yanlış yönlendirerek bu kabusu daha da içinden çıkılmaz hale getirebiliyor. Gerilim ve gerginlik zati olayın orta yerinde. Vakit zaman tabiplerden, diyetisyenlerden gelen ikazlar ailelerin kendilerini düzgünce yetersiz hissetmelerine sebep olarak bu gerilimi arttırıyor. Yemek ve yemeğin etrafında dönen hisler epey karmaşık ve bir o kadar da ağır. Bu karmaşayı nasıl biraz kolaya indirgeriz ve çocukta iştahsızlık olgusuna nasıl biraz sistematik yaklaşırız ona bakmak istiyorum. İştahsızlığı değerlendirirken kalıcı ya da uzun devirli iştahsızlığı süreksiz iştahsızlıktan ayırmakta yarar var zira hem nedenler hem de yaklaşım formu değişiyor.
Süreksiz iştahsızlığın nedenleri
1-Azalmış ihtiyaç
Çocuklar dönemsel olarak büyüyorlar ve büyüme devirleri dışında ihtiyaçları azalıyor. Yeniden büyüme suratının azalması da iştahın azalmasına neden oluyor. 0-1 yaş ortası çocuklar çok süratli büyürken 1 yaşından sonra bu sürat azalıyor ve çocukların iştahı da bir ölçü azalıyor.
2-Dikkat dağılması
Çocuklarla yakından ilgisi olanlar bundan ne kadar etkilendiklerini bilirler. Evvel 4-9 ay ortasında bir periyotta ortaya çıkar (bazen daha da önce). Annesi bebeği emzirmeye çalışırken bebek her ses gelişinde ağzını göğüsten çeker, emmek yerine etrafa bakmak ister. Annenin bu bebeklerin dikkatini göğse çekebilmesi hayli büyük bir efor ister. Hatta bazen sadece uykuya dalarken ve uykudan uyanmak üzereyken emzirebildikleri de olur. 12-14 ay ortasında da yeniden bu türlü bir devir yaşanır ve hayattan yeni tatlar almaya başlamış süt çocuğu önüne konulan zerzevat çorbasındansa ortalıktaki diğer bir şeyle ilgilenmeyi yeğler. Esasen bu yaşta yürümek yavaş yavaş koşuya dönüşür ve bu afacanları bir noktada sabitleyerek onları beslemek epey zordur. Daha ileriki yaşlarda da çocukların yanlızca etrafta daha farklı şeyler olduğu için yemekle ilgilenmedikleri devirler yaşanır. Dikkat dağılmasına bağlı iştah azlığı da süreksiz bir sorundur lakin bazen çok sabır gerektirebilir. Bu mevzuda yapılacak en büyük yanlış çocukları televizyona bakarak yemeğe alıştırmaktır.
3-Ağızla ilgili sorunlar
Diş çıkarma elbette bunların en sık görülenidir ve bazen bu durumlarda ağza besin girmesi rahatsız edici olabilir. Diş çürükleri ve ağızda aft gibisi yaralar da çocukları etkileyebilir. Dişin çıkması ya da ağızdaki sorunun hallolmasıyla birçok defa iştahsızlık çözülür.
4-Hastalıklar
Hastalıklar da sık görülen bir süreksiz iştahsızlık nedenidir. Bunların en çok rastlanılanları soğuk algınlıkları, boğaz enfeksiyonları, mide bağırsak enfeksiyonlarıdır.
Bazen evvel iştahsızlık olur, sonra bakarsınız ki nezle grip, ateş üzere bir bulgu başlar.
Elbette önemli hastalıklar da iştahsızlık belirtisiyle başlayabilir lakin bunlar çok enderdir ve yakın vakitte diğer belirtiler de ortaya çıkar. Önemli ve kronik hastalıklarda iştahsızlık uzun devirli de olabilir lakin tekrar bunlar çok daha enderdir.
Soğuk algınlığı grip ya da gibisi bir sebeple oluşan iştahsızlık hastalık geçtikten bir mühlet sonra düzelir ve birçok vakit da bunun sonrasında bir iştah patlaması olur.
5-Çevre ve iklim değişikliği
Birçok vakit unuturuz lakin ortam değiştirmek ve iklim değiştirmek çocukları çok tesirler bazen tüm istikrarlarını altüst eder. Tatile giden çocuklarda, taşınma mesken değiştirme sonrası, mevsim geçişlerinde iştahsızlığa çok rastlanır ve buda elbette geçicidir. ( Lakin bazen hayret verecek kadar uzun sürebilir.)
6-Duygusal Sorunlar
Tekrar duygusal sorunlar de çocuklarda süreksiz iştah kaybına sıkça sebep olur ve nedenin ciddiyetine nazaran bu kalıcı da olabilir. Ailede birinin mevti, boşanma bunun en kıymetli örnekleridir fakat bazen okuldaki bir problem ya da bir arkadaşı tarafından reddedilme üzere nedenleri bile olabilir. Bu tip durumlarda en yeterli tahlil altta yatan nedenin bulunup çözümlenmesidir. Bazen terapi bazen anne babadan biraz daha fazla ilgi tesirli olabilir.
7-İlaçlar
Kemoterapi ilaçlarının ya da dikkat dağınıklığı hiperaktivite sendromu için kullanılan amfetamin türevi ilaçların iştahı etkilediği bilinir fakat antibiyotiklerden vitaminlere soğuk algınlığı ilaçlarına kadar pek çok değişik ilaç iştahı olumsuz etkileyebilmektedir. Süreksiz iştahsızlıkta en kıymetli husus anne baba ya da çocuğa bakanların iştahsızlığın sebebini anlamaları, süreksiz olduğunun bilmeleri ve çok tasaya kapılmamalarıdır. Esasen bir müddet sonra anne örneğin her diş çıkarırken çocuğun iştahının azalacağını kanıksamaya başlarsa telaş etmez. Bu tip iştahsızlık devirlerini birçok defa iştahlı bir devir takip eder. Ayrıyeten çocuğun yemesi gün gün değil daha uzun devirli (örneğin hafta) değerlendirilmelidir.
Kalıcı iştahsızlık nedenleri
1-Yapısal
İste bünye diyelim, ister yapı diyelim, ne dersek diyelim birtakım çocuklar oldum muhtemel iştahsızdır. Bebeklikte bu türlü başlar sonra da bu türlü masraf. Aileye baktığınızda çoklukla ya anne ya babada çocukken birebir durumun olduğunu görürsünüz. Bu çocuklar ailenin davranışından bağımsız olarak iştahsızdır fakat bazen bu durum ailede çok kaygı edildiğinde ya da yiyecek savaşlarına girildiğinde daha da kötüleşir. Bu çocuklar genelde biraz zayıf tarafta’ olmalarına karşın olağan büyür ve gelişirler ve birden fazla kere iştahsızlığa bağlı sıhhat sorunu yaşanmaz. Mide kapasitesi çok da fazla olmayan bu çocukları sık sık az az beslemek en güzelidir.
2-Fazla ısrar ve yiyecek savaşları
Evet, birtakım çocuklar ailenin fazla ısrarı yüzünden iştahsızdırlar. Çocuklar için çok kıymetli olan (bazıları için daha önemli) denetim kavramı yemeğe odaklanır ve çocuklar yemeği reddetmeye başlarlar. Bu anne babanın dikkatini çekmek için ya da hayatında denetim edebildiği tek alan bu olduğu için olabilir lakin bu ailelerde ekseriyetle ısrarcı bir tavır ve zorla besleme alışkanlığı görürüz. Birtakım çocuklar sofrada bir hatta iki saat kalırlar. Kimi aileler o denli bir noktaya gelirler ki çocuğun burnunu kapayarak, ya da çenesini tutarak beslenmeye çalışırlar.. Bunlar ne yazık ki yiyecek çevreninde odaklanan bir sürü olumsuz emosyona ve bazen ruhsal soruna sebep olur. Aileler çok telaşlıdır ve ailenin gerilimi de çocuğun yemek yemesini çok olumsuz tesirler. Bu aileler sıhhat profesyonellerinin bilhassa dikkat etmesi ve sevgi sıcaklık ve anlayışla yaklaşması gereken ailelerdir.
3-Kronik hastalık
Kistik fibroz, çölyak, tiroid yetmezliği, diyabet üzere hastalıklar da uzun periyotlu iştahsızlığa neden olurlar ve çoklukla büyüme bozukluğu da vardır. Bu çocukların erken teşhisi değerlidir. Lakin bu çocuklar birçok sefer öbür sıhhat sorunları de yaşarlar.
4-Çocuk istismarı (fiziksel ya da duygusal)
İstismara uğrayan çocuklarda iştahsızlık sıkça görülür fakat pek çok öteki duygusal ve fizikî sorun de buna eşlik eder.
5-Ailede depresyon ya da diğer psikiyatrik hastalık
Bilhassa annenin depresyonu çocuğa sevgi iletimini engelleyerek iştahsızlığa sebep olabilir.
6-Çocukta ruhsal meseleler
Vakit zaman çocukta depresyon yahut post travmatik gerilim bozukluğu üzere durumlar da iştahsızlığa neden olabilir. Bu yaşanan sürece nazaran süreksiz yahut kalıcı olabilmektedir.
Pekala ne yapmali?
Elbette kalıcı iştahsızlığa yaklaşım daha güç ve karmaşıktır. Yeniden evvel sebebin belirlenmesi gereklidir. Uzun devirli işhatsızlığı olan çocukların çoklukla bir çocuk doktoru ya da öteki bir sıhhat profesyonelinin denetiminden geçmelerinde yarar vardır. Bilhassa büyüme gelişme sorunu varsa altta yatan bir şeyi atlamamak için kan sayımı tiroid üzere tetkiklerin yapılması gerekebilir.
Altta yatan emosyonel, psikiyatrik bir neden varsa bunun tespit edilip çözülmesi çok kıymetlidir. Lakin birçok çocukta iştahsızlık bu tip faktörler olmaksızın birinci iki saydığım nedenden ötürü görülür. Bu durumlarda da sıhhat profesyonellerinin ailedeki dinamiklere hassas ve anlayışlı yaklaşması kıymetlidir.
İştahsızlık konusunda ne yapmalı? Öncelikle beklentilerimizi gerçekçi tutmalıyız. Çocuklarda iştahın günden güne değişmesinin çok olağan ve sağlıklı olduğunu ve çocuğun değişik devirlerde değişik iştah seviyesi olacağını unutmamak gerekir. Çocuğun bünyesini ve gereksinimlerini erken yaşta tanıyıp ona ahenk sağlamak kıymetli. Çocuk bize değil biz çocuğa ahenk sağlayarak beslenme macerasına başladığımızda devamı daha sağlıklı geliyor.
Yemek için yemeli. Yemeği şeker çikolata kazanmak için yememeli. Yemek olumlu bir tecrübe olmalı. Yemek sofrası çocuğun eleştirildiği bir yer olmamalı. Mümkün olduğunca eğlenceli ve keyifli olmalı. Çocuğun yemekle ilgili denetimi olmalı. Bu bahiste vazife paylaşımında yarar vardır. Örneğin ne yiyeceğine anne karar verebilir, ne kadar yiyeceğine çocuk vs. Yemek pişirilmeden evvel çocuk sürece katılabilir ve ne yeneceği konusunda onun da fikri sorulabilir.(Tabii her gün köfte ve makarna yenilemez) Çocuklara ısrar edilmemeli. Sırf hafif uyarılabilirler (tek sefer). Yarım saat sonra sofradaki yemekler kaldırılmalı. Ve elbette abur cubur yenmesi engellenmeli.
Yiyecek savaşlarına girmemek, vakit zaman çok sıkıntı olsa da, en yanlışsız stratejidir. Çocuk erken yaşta bedeninin ihtiyaçları ve neyi ne için yemesi gerektiği konusunda da eğitilmeli. Bu anne baba için yemediğini anlamasında da yararlı olur.
İştahsızlık pek çok anne baba için büyük bir sorun lakin tahlilsiz değil. Bazen bir ekip çalışması ve uğraşı gerekiyor tahlili için, fakat birçok defa anne babanın (tabı anneanne, babaanne ve dedelerin de) rahatlaması, çocukta sorun olmadığını bilmesi ve yiyecek kavgalarının bitmesi bu kabusu sona erdirebiliyor.
Sevgiyle kalın
(Yemek seçmeye değinmedim o başlı başına öbür bir yazı)
Dr. Beril Bayrak Bulucu
Bu yararlı oldu mu??
0 / 0