Kaygı, tehlike karşısında oluşan, yaşamsal ve canlıyı müdafaaya yönelik bir yansıdır. Olağan gelişimin bir modülü olduğu üzere, kişinin kendini tehlikelerden sakınmasını sağlar. Ayrıyeten, bebeklikten ergenliğe kadar sıkça rastlanılan bir durumdur. Araştırmalar gösteriyor ki, çocuklar gelişimlerinin bir periyodunda, farklı derecelerde, yoğunluk ve müddetlerde rastgele bir şeyden korkmaktadırlar. Çocuğun gelişimi devam ettikçe korktuğu durum ve objeler de, bulunduğu yaşa nazaran değişkenlik gösterir. Değerli olan nokta, bu endişenin müddeti ve yaş periyoduna uygun olup olmadığıdır.
ÇOCUKLAR NELERDEN KORKARLAR?
Çocukluk yılları insan hayatında fizikî, zihinsel, toplumsal ve duygusal gelişimin temellerinin atıldığı yıllardır. Çocuk etrafını tanımaya, etrafındaki bağlantıları kendince anlamaya, olaylara karşı bakış açısı kazanmaya ve olayları yorumlamaya çalışır. Bu gelişim süreci içinde çocuğun içinde bulunduğu çevresel şartlara nazaran dehşet ve telaş hisleri da şekillenmeye başlar.
Dehşet ve tasa, hepimizin hayatının belli vakitlerinde yaşadığı hislerdir. Çocuklar da tıpkı biz yetişkinler üzere vakit zaman bu hisleri yaşayabilirler.
Doğumdan sonraki birinci bir yılda bebekler, yüksek ve ani seslere hassastır. Anne babadan ayrılma, yabancı şahıslar ve yeni ortamlar birer dehşet kaynağıdır.
2-4 yaşlarında ayrılık ve kayıplara karşı çok hassastırlar. Bu yaş çocuklarında yalnız kalma, karanlık, yılan ve köpek üzere hayvanlara karşı duyulan dehşetler barizdir.
Okul öncesi çocuklar da, karanlıktan ve hayali yaratıklardan, hırsızlardan, kendilerini kaçıracak bireylerden korkarlar.
6 yaşından sonra, okul kaygıları, performans endişeleri üzere daha gerçekçi kaygılar baş gösterir. Okulla ilgili dehşetler ileriki periyotlarda de devam edebilir. Toplumsal dehşetler ve bedene gelebilecek ziyanla ilgili kaygılar ön plana çıkar. Bu sırada hayali yaratıklarla ilgili dehşetler gitgide azalır.
Dehşet bir korunma sistemi ve gelişimin olağan bir kesimidir. Çocuklar bu his sayesinde etraflarına ahenk sağlamayı, kendilerini tehlikeli durumlardan uzak tutmayı öğrenirler. Endişe kimi vakit hayatımızın akışını olumlu tarafta etkilese de bu hissin çok ağır ve sık yaşanması kişi için zorlayıcı ve külfetli bir hal alabilir. Bu durumun ne vakit kabul edilebilir sonlar içinde olduğunu, ne vakit üzerinde durulması gereken bir durum olduğunu ayırt edebilmek aileler için değerli bir mevzudur.
Tasa ise bir olayın sonucunu iddia edemediğimizde ya da sonucun istediğimiz üzere olacağından emin olamadığımızda ortaya çıkan ve gerginliğe yol açan his durumudur. Çocuklar en uygun şartlarda bile biraz telaş taşırlar. Bir çocuk riskleri abartmaya ve aşikâr durumlarla başa çıkma yeteneğini küçümsemeye başladığında, kaygı düzeyi kendisi ve etrafı için rahatsız edici hale dönüşür. Kaygı kimi vakit çocuklarda birtakım fizikî şikâyetlere yol açabilir. Kimi vakit akademik başarıyı, okula devamı düşürür, kimi vakit ise aile ve arkadaş ilgilerini zayıflatabilir.
Endişe ve kaygının birçok yüzü vardır. Birtakım çocuklar açıkça gerilimli görünür, kimileri dertlerini bir örtü altına saklar ve sessizce evhamlanır. Bazılarıysa bu tasayı öfke formunda dışa yansıtır.
Kaygılı çocukların gösterdikleri telaş belirtileriyle sınıf ve aile ortamlarında kaosa ya da rahatsızlığa yol açmadıkları durumlarda, teşhis edilmeleri güç olur. Birden fazla vakit telaşlı çocukların biraz rahatlamaya muhtaçlığı olduğu düşünülür ve durumları göz gerisi edilir.
Kaygı ve tasaların nedenlerine bakacak olursak aslında çocukların tüm halleri üzere kaygı halinin de birçok etkenin bir ortaya gelmesiyle ortaya çıktığını görürüz. Genetik yapı, mizaç üzere çocukta doğuştan itibaren bulunan özelliklerin yanı sıra, ebeveynlerin yaklaşımları ve travmatik olaylar üzere çevresel durumlar da telaşa yol açan faktörlerin içinde sayılabilir.
Anne baba olarak, çocuğumuzla ilgili birçok şeyi denetim etme gereksinimi içinde olsak da, aslında hayatın akışı içinde, bizim denetimimiz dışında gelişen faktörler de çocuğumuzu etkilemektedir. Genetik yapısı, mizacı ve yaşadığı uygun ve makus olaylar gibi…
Anne- Baba Tavırlarının Çocukların Kaygı ve Telaşlarına Tesiri:
Araştırmalar, telaşlı çocukların ailelerinin çoğunlukla; zorlayıcı, konuşmalarda bağımsızlığı ve özgürlüğü sınırlayan, sebepsiz yere çok önlemli ya da hami davranışlar sergileyen, çocuğun sakınma davranışını daha fazla yüreklendiren ve bu cins davranışlara tolerans gösteren aileler olduğunu göstermektedir. Bunun yanında, çocuğun bağımsızlığını ve özgüvenini destekleyen; yalnızca sonuçlara değil, çocuğun eforuna ve kısmi başarılarına da kıymet veren; kendi tasalarını denetim edebilen ailelerde çocukların kaygı seviyesinin daha düşük olduğu gözlenmektedir.
Anne babalar bilerek ya da bilmeyerek çocukların birtakım dehşetler edinmesine sebep olabilirler. Caddeye fırlamamalarını, vidayı elektrik prizine sokmamalarını ya da gök gürlerken dışarı çıkmamalarını söylerler. Bu tıp ikazlar bir yandan çocuğun kendi kendini müdafaasını sağlarken, bir yandan da içleri daha rahat olan anne babalarının çocuklarını daha özgür bırakabilmelerine yardımcı olmaktadır. Her anne babanın doğal olarak yapması beklenen bu davranışlar, çocuğun mizacındaki yatkınlık ya da yaşadığı travmatik olaylarla birleştiğinde ortaya tasa seviyesi yüksek bir çocuk çıkartabilir.
Bu durumu bir örnekle daha somut hale getirebiliriz. Çocuğunu dişçiye götüren bir anne düşünelim. Gözümüzün önünde çocuk koltuğa oturduğu andan itibaren çocuğun etrafında dönüp dolaşarak güzel olduğundan emin olmak için, durmadan “Şimdi canın acıdı mı?, Âlâ misin?, Korkmuyorsun değil mi?, Bak ben buradayım…” diyen, birtakım uzmanlarca “Helikopter Aile” olarak tanımlanan bir örnek canlandıralım. Çocuğa bu çeşit bir yaklaşımda bulunulduğunda, olağan kaidelerde korkmayacağı bir durumda “Galiba şu anda endişelenmem gereken bir durum var” algısına sahip olabilir ve sahiden kaygılı yansılar göstermeye başlayabilir.
Ebeveynin sorularının ve tavrının çocuğun korku seviyesinin tek başına sebebi olamayacağını bilmemize karşın, yapılan çalışmalar aile etkileşiminin telaşlı bir çocuğun bir durumla ilgili algılarını çoğaltabileceğini gösteriyor. Anne babalar çocuklarını muhtemel tehlikelerden müdafaaya çalışırlarken, çocuğun dikkatini istemeyerek de olsa o tehlikelerin üzerine çekebilirler. Bir müddet sonra bu bakış açısını içselleştiren çocuk da çoklukla güvenliğini tehdit edecek olayları algılamaya ve dikkatini bu istikamete daha çok yöneltir hale gelir.
Çocuğunuz bir mevzu ile ilgili kaygılandığında ya da var olan endişeleri su üstüne çıkartacak bir olay yaşadığında kendini rahatlatmak için size birçok soru sorabilir; ama çoklukla yaşadığınız şey, ne kadar çok karşılık verirseniz onu tatmin etmenizin o kadar sıkıntı olduğudur. Sorular giderek daha ayrıntılı olacaktır.
Bu durumlarda aşağıda vereceğimiz tekliflerin sizlere yardımcı olacağını düşünüyoruz.
– Ana babalar tasaların, “kimsenin kabahati olmadığını” görmeye başladıklarında, çocuklar hislerinin sorgulandığını ya da yargılandığını değil, kabul edildiğini hissederler. Çocuğunuzun derdini anlamak, onu olduğu üzere kabul etmektir. Çocuğunuzu kabul etmek kapıyı değişime kapatmak değil, aslında arkasına kadar açmanın anahtarıdır.
– Sorulara olabildiğince somut karşılıklar ve
rin. Değerli olan karşılıkların bir yetişkine verilebilecek kadar tam ve detaylı olması değil, çocuğunuzun anlayabileceği kadar net ve kolay olmasıdır. Doğruyu söyleyin; ancak bir dereceye kadar… Onu bilgilendirirken yaş seviyesini ve duygusal gereksinimlerini da göz önünde bulundurun.
– Sürekli çocuğunuzdan gelen sorularla başlayın. Ona durumla ilgili ne bildiğini, ne düşündüğünü ya da ne duyduğunu sorun. Bu, onun bildikleri üzerine gerektiği kadarını eklemenize imkan verir.
– Bize çok klişe gelen bir bilgi, çocuk için daha evvel tekrar tekrar söylenmiş bile olsa, çok rahatlatıcı olabilir. “ Büyükannen biraz hasta lakin tabipler ona çok güzel bakıyorlar.” , “Güvendesin, ben seni sürekli koruyacağım.”
– Çocuğunuz kaç yaşında olursa olsun hissettiği dehşete karşı hürmet gösterin. Bağırmak, alay etmek yahut korkusunu yok farz etmek kaygı sürecinin uzamasına sebep olacaktır.
– Gevşeme tekniklerini öğrenip ona uygulatabilir ve sonra da kendisinin de yaparak tansiyonunu azaltmasını sağlayabilirsiniz.
– Dehşetinin ana kaynağını anlamaya çalışın. Ağlama yahut kriz anları geçtikten sonra sakinleştiğinde bu hususla ilgili sohbet edin ya da ondan hislerini anlatan bir fotoğraf yapmasını isteyin.
– Beraberce deneyimleyebileceğiniz endişeleri varsa yanında durarak ona dayanak olun ve bu süreci atlatmasını sağlayın. Örneğin, karanlıktan korkuyorsa el ele tutuşup beraberce karanlıkta durabilir ve ona bir şey olmadığının garantisini verebilirsiniz.
Çocuk anne ve babasının kaygısını rahatlıkla anlar. Bu sebeple korktuğu olay yahut objeler hakkında konuşurken sakin bir halde dinleyin, onun korkusunu tetikleyecek çok reaksiyonlar vermekten kaçının.
– Korktuğu objelerin mizahi istikametlerini bulup onlarla dalga geçmesini sağlayabilirsiniz. Örneğin korktuğu canavarın fotoğrafını çizdirip süsleyerek komik bir hale sokabilirsiniz.
– Değişik ortamlara girmesine, şahıslarla olmasına ve çevreyi tanımasına müsaade verebilir, çocuk bu yeni tecrübeleri yaşarken çok fazla esirgeyici olmadan onun kişiselleşmesine yardımcı olabilirsiniz.
– Çocuklara endişeli masallar anlatılması, dehşet sinemaları izlemesine ve şiddet öğelerinin çokça yer aldığı bilgisayar oyunlarının oynamasına müsaade verilmesi de kaygılarının artmasına neden olabilmektedir.
Sonuç olarak, endişelerin çocuklarda görülme formları yaşla ve cinsiyetle değişir. Ancak her dehşet da “problem” olmayabilir ve vakitle azalır. Anne babalar, çocuğun duygusal doğallığını kısıtlayan ağır kaygı ve telaşlarının farkına vardıkça onu azaltmak için adım atabilirler. Çocuğun hayat kalitesini bozacak biçimde ağır korku ve kaygılar gözlemlerseniz bir uzmana başvurmanız yararlı olacaktır.
Bu yararlı oldu mu??
0 / 0