Neden “kaygılı anne” konusunu işlemek istediniz? Dertsiz anne var mıdır? Ya da şöyle söz edersek, “Kaygı tüm annelerin yaşadığı bir his değil midir?”
Çok yerinde bir soru. Haklısınız, her anne çocuğunu yetiştirirken hatta anne olmaya karar verdiği andan itibaren daha evvel hiç düşünmediği şeyleri düşünmeye ve endişelenmeye başlar. Bir anne için çocuğunun her yaş devrinde telaşlanılacak bir şeyler vardır kesinlikle. Gebeyken bebeğim sağlıklı olacak mı? Bebekken sütüm yetiyor mu? Gereğince uyuyor mu? Neden ağlıyor? Biraz büyüdüğünde büyüme ve gelişme gündeme oturur, emekleme, yürüme, konuşma, tuvalet eğitimi, erken mi oldu, geç mi kaldık? Okulla birlikte muvaffakiyet telaşı ön plana çıkar. Tüm bunlara sıhhatle ilgili telaşlar eşlik eder. Kâfi besleniyor mu, üşütür mü, hasta olur mu? düşer, yaralanır, kaza geçirir mi? Tabi en temel annelik korkusunu da unutmamak gerekir: “Yeterince uygun bir anne miyim?”
Pekala tüm bunları düşünmemek ya da kaygılanmamak mümkün mü? Telaşın bir fonksiyonu yok mu?
Korku en temel hislerimizden birisidir ve çok değerli bir fonksiyonu vardır: Korunmak. Tasa, insan kuşağının çağlar boyunca devam edebilmesini sağlamıştır. Bir annenin de çocuğu için endişelenmesi son derece doğal ve gereklidir. Dert, annenin çocuğuna bakım verirken daha dikkatli, daha ihtimamlı olmasına yardım eder. İnsan yavrusu büyürken bakım ve ihtimam gerektiren en narin canlıdır.
O vakit makul seviyede korku olağan, hatta gereklidir diyorsunuz. Pekala korku seviyesinin olağan mi fazla mı olduğunu nereden bileceğiz? Örneğin ben fazla telaşlı bir anne miyim sizce?
Bu soruyu en fazla dertli annelerden duyuyorum ☺ Derdin ne kadarının kâfi, ne kadarının fazla olduğunu kolaylıkla söyleyebilmek pek de mümkün değil. Sonuçta domates değil ki bu kiloyla ölçüp biçelim. Korkunun fazlalığını fakat anneye ve hasebiyle da çocuğa verdiği olumsuz tesirlerle gözlemleyebiliriz.
Dilerseniz fazla telaşlı bir annenin neler yaşayabileceğine bir bakalım:
Dertli bir anne uyku sorunu yaşayan bir annedir. Çabucak her gece yatakta çocuğuyla ilgili kanılarla boğuşur. Sıhhati yerinde mi? Uzunluğu uzuyor mu? Neden sık hastalanıyor? Hakikat besleniyor mu? Yarın ne yedirsem? Kâfi bir anne miyim? Gerisi ardına gelen bu fikirleri bir türlü durduramadığı için, sakinleşip, uykuya damayı başaramaz. Sabah perişan ve berbat bir halde uyanır. Gün içinde çocuğun attığı her adımı bilmek, denetim etmek ister. Zihninden daima onun başına gelebilecek makûs şeylerle ilgili senaryolar geçer. Örneğin çocuğunda önemli bir rahatsızlık olacağından endişelenip daima hastalıklarla ilgili belirtileri araştırıp, sık sık hekimlere gidip ve testler yaptırır. Hatta bir doktora güvenemeyip öbür hekimlerden da teyit almadan içi rahat etmez. Ya da öteki bir telaşlı anne çocuğuyla ilgili kaza geçirme, kaçırılma senaryoları muharrir ve onu gözünün önünden ayıramaz. Kimseye emanet edemez, çocuğuna daima koşma, terleme, dikkatli ol ihtarları yapar.
Dertliyken bedeninizde sizi alarma geçiren gerilim hormonları salgılanır. Bu hormonların kanda daima yüksek seviyede kalması fizikî sıhhati bozar. Çok dertli anneler bu nedenle çeşitli sıhhat problemleri yaşarlar. Daima gergin olan kaslar, fibromyalji dediğimiz boyun, eklem sertliklerine neden olur. Yeme sistemleri bozulabilir, çok yeme ya da iştah ve kilo kaybı, mide şikayetleri, tansiyon problemleri yaşayabilirler. Gergin, sabırsız ve sinirlidirler. Dalgınlık, unutkanlık, odaklanamama üzere nedenlerle iş performansları da düşer.
Özetle, bir anne çocukları hakkında zihninden daima felaket senaryoları yazıyorsa, üstte kelam ettiğimiz fizikî şikayetleri varsa, yorgunluk, bıkkınlık, tükenmişlik yaşıyorsa ve günlük hayatında fonksiyon kayıpları oluyorsa çok korkulu bir anne olma mümkünlüğü çok yüksektir. Bu türlü bir annenin birinci yapması gereken şey kendi dert sıkıntısını çözmek için bir uzmandan yardım almaya başvurmak olmalıdır. Bu öneriyi getirdiğimde annelerden en sık duyduğum cevap evvel çocuğum düzelsin, ben bekleyebilirim oluyor. Fakat annenin telaşı çözümlenmeden çocuğa yardımcı olabilmesi mümkün değildir.
Pekala fazla telaşlı bir anneye sahip olmak çocuğu nasıl tesirler?
Çok telaşlı bir annenin çocuğu daima ihtarlar, tembihlerle büyür. “Aman dikkat et, düşersin, canın yanar, hasta olursun.” Kendi başına adım atmasına müsaade verilmez, yaşıtları sokakta oyun oynarken O ya evdedir ya da annesi de sokakta onun yanıbaşındadır. Bu biçimde büyüyen çocuğun annesinden aldığı bildiri şudur : “Hayat tehlikelerle dolu, her an başına bir şey gelebilir, yalnızca benim yanımda güvendesin.” Bu tavır çocuğun da dertli bir çocuk olması için en verimli tabandır.
Dertli annelerde sıkça gördüğümüz öbür bir sorun da çocuklarının ağlama, korkma üzere olağan duygusal reaksiyonlarını sakince karşılayamamalarıdır. Bir çocuğun mutsuz olmasına, ağlamasına dayanmak herkes için zordur. Fakat dertli anneler için ağlayan çocuk sesi panik düğmesi üzeredir. Yürürken takılıp düşen ya da bir şeyden korkup, ağlayan çocuğun yanına panik halinde koşup, durumu denetim altına almak ve bir an evvel çocuğu susturmak isterler. Annenin yüzündeki tasayı gören çocuk “ başıma çok makus bir şey geldi herhalde” diye düşünür ve daha beter korkar. Yeniden emsal nedenlerle telaşlı anneler çocuklarına net olarak kural hudut koyamazlar. Oyuncağı kırıldığı için ağlayan çocuğu bir an evvel susturmak için “Üzülme yenisini alırız” der ya da dikkatini öbür bir tarafa çekmeye çalışır. Çocuk başarılı bir formda sakinleştirilmiş olur. Çocuğa o andaki hissini unutturmak, anneyi ve çocuğu süreksiz olarak rahatlatır lakin çocuğa uzun vadede bir şey kazandırmaz. Tersine pürüzlerle karşılaştığında buna dayanabilme, zorluklarla gayret edebilme maharetinin gelişmesi engellenmiş olur. Çocukken hiç hayal kırıklığı, gerilim yaşamamış, hiç ağlatılmamış, pamuklar içinde büyütülmüş bir çocuk, en ufak problemde pes eder ya da diğerlerinden tahlil bekler. Çocukların hislerini yönetebilmeyi öğrenebilmeleri için endişe, telaş, keder hatta öfke üzere tüm hisleri yaşamalarına müsaade verilmesi gerekir.
Tasa çocuklar için de doğal ve yaşanması gereken bir his ise, çok telaşlı çocukları nasıl ayırt edebiliriz? Biraz da çok telaşlı çocukların özelliklerinden kelam eder misiniz?
Tasa seviyesi yüksek olan çocuklar konut dışındaki ortamlarda çoklukla saygılı, efendi, sorumluluklarını bilen, yerine getiren, kurallara uyan, titiz bazen de mükemmeliyetçi bir yapıya sahip olurlar. Kimileri anne babadan uzak oldukları vakitlerde onların başına makûs bir şey gelebileceğinden endişelenirler. Bu nedenle sık sık anne babayı telefonla arayıp, seslerini duyup rahatlama ihtiyacı duyarlar. Başarısızlık, eleştirilme, beğenilmeme, ceza alma kaygıları da bu yapıdaki çocuklarda görülen öteki bir tasa hususudur. Örneğin basket oynamayı seven bir danışanım maçlarda basket atamam dehşetiyle adeta toptan kaçıyor, eline gelen toplarla basket atmayı denemek yerine diğerine pas vermeyi tercih ediyordu. Bu yıl artık istemediğini, çok yorulduğunu söyleyerek basket antremanlarını bırakmıştı. Başarısız olma korkusu sınıfta da kendini ortaya koymasına pürüz oluyor, bildiği hususlarda bile ya yanlışsa diye düşünerek parmak kaldırmıyordu. Yazılı ya da kelamlı imtihanlarda gergin oluyor, bildiklerini hatırlayamıyor, elleri terliyor ve imtihanları berbat geçiyordu. Çok derdin yaşama öteki bi
r yansıması da toplumsal korkulardır. Çekingenlik, yeni ortamlara, değişik toplumsal çevrelere girmek istememe, akran kümelerine dahil olamama bu çocukların toplumsal hayatlarını tesirler. Karanlık korkusu, hayvanlardan korkma, asansöre binememe üzere özgül fobiler de tasa bozuklarındandır.
Burada tekrar vurgulamak gerekirse, tasa, sağlıklı bireylerde var olan ve kollayıcı ve uyumsal bir fonksiyonu olan olağan bir histir. Tasa bozuklukları ise bariz dert ve fonksiyon kaybına neden olan kaygı ya da tasayla kendini gösterir. Çocukluktan erişkinliğe geçiş devrinde olağan tasalarla ile patolojik korkuları ayırmak güçtür. Bu noktada bakılması gereken en kıymetli nokta tasanın kaçınmaya ve fonksiyon bozukluğuna neden olup olmadığı ve sürekliliğidir.
Telaşlı çocuklar mesken ortamında nasıldırlar?
Mesken dışında kurallara uyan, sakin, efendi olarak tanımlanan bu çocuklar mesken ortamında daha farklı bir tablo çizerler. Anne babayla ilgilerinde ısrarcı, talepkar hatta öfkelidirler. Kendi başlarına yapabilecekleri işler için bile yardım, takviye beklerler. Telaşlı oldukları bahislerde sık sık bir şey olur mu? ya da bir şey olmaz değil mi? formunda sorularla rahatlatılmayı beklerler. Ağır soru yanıt trafiği anne babayı bunaltır, tüketir. Korkulu olan çocukların, dertli anneleriyle çok iç içe geçmiş, yapışık ancak çatışmalı bir alakaları vardır. Annelerinin kaygılı, her an denetim eden, uyaran tavrına karşı vakit içinde isyan ve öfke duymaya başlarlar. Bazen de işler aksine döner, çocuklar dertli olan annelerini rahatlatma, sakinleştirme gayretlerine girerler. Ancak bu da çocuğu tüketen bir gayrettir ve yeniden içten içe öfke doğurur. Her ne nedenle olursa olsun annesine öfke duyan çocuk tıpkı vakitte bundan suçluluk da duyar ve öfkesini bastırmaya çalışır.
Pekala telaş genetik midir? Anne baba dertli insanlarsa çocuğun da dertli olmasının sebebi genler midir?
Korku bozuklukları sıklıkla kalıtımsal bir geçiş gösterir. Anne ya da babada dert sıkıntıları varsa çocukta da korku ile ilgili meseleler olma mümkünlüğü yüksektir. Ailesel geçişin yanısıra aile üyelerinin birbirlerine karşı çok müdafaacı tavrı da çocuklara dünyanın tehlikleli ve güvenilmez olduğu bildirisini vererek var olan kaygıların pekişmesine neden olur. Anne babalar istemeden de olsa kendi düşünme üsluplarını, bedellerini, olaylara yaklaşım biçimlerini, kaygılarını, tasalarını çocuklarına yansıtırlar. Çocuklar vakitle anne babalarına benzerler. Bu nedenlerle tedavide ailenin de ele alınması çok değerlidir.
Çocuklarda Tasa bozuklukları nasıl tedavi ediliyor?
Çocuklukta tasa bozuklukları ferdi olarak uygulanan bilişsel davranışçı terapi ve aile eğitimi ile faal biçimde tedavi edilebilmektedir. Anne ya da babada da tasa sıkıntıları varsa onların da kendileri için ferdî yardım almaları gereklidir. Çok ağır ve bariz fonksiyon bozukluğuna neden olan ve uygun terapötik yaklaşımlarla çözümlenemeyen korku bozukluklarında ilaç tedavisinden de yardım alınabilmektedir.
Sonuç olarak korku bozuklukları epeyce sık görülen ve tedavisi mümkün olan rahatsızlıklardandır. Günümüzde her on çocuktan biri bir ya da birden fazla dert bozukluğu ile gayret ediyor. Bu nedenle, dikkat edilmesi gereken başka bir değerli mevzu da korku bozukluklarının oluşmasının önlemesidir. Önlemek, ortaya çıktıktan sonra tedavi etmeye çalışmaktan çok daha kolaydır. Ailesinde telaş bozukluğu olan ve mizaç olarak dertli olan çocuklar ömürlerinin bir devrinde korku bozukluğu geliştirmeye adaydırlar. Bu çocuklar uygun biçimde ele alınırlarsa korku bozukluğu oluşma riskinin azaltılması mümkündür. Bu hususta aileler bilinçlendirilirlerse ruhsal bozukluklar oluşmadan da bizlere başvurup neler yapabilecekleri konusunda bilgi alabilirler.
Dert bozukluklarının önlenmesi için aileler neler yapabilirler?
Hepimizin sahip olduğu, fonksiyonel seviyede olan telaşın, kişinin hayatını kısıtlayan ve günlük fonksiyonlarını bozan bir korku bozukluğuna dönüşmesini önlemek için yapılabilecekler iki ana başlık altında toplanabilir. Birincisi günlük hayatta yapılacak düzenlemeler ve ikincisi de dayanıklılık kavramıdır.
Günlük hayatta yapılabilecek düzenlemeler:
-
Gevşeme, meditasyon, farkındalık idmanları yapmak.
-
Sistemli antrenman yapmak.
-
Sistemli ve kâfi uyku.
-
İstikrarlı beslenme.
-
Tabiatla daha yakın temas içinde olmak.
Günümüzde beşerler ağır, telaşlı ve gerilimli bir hayatta rahatlayabilmek için günün sonunda televizyon karşısında uzanmayı, toplumsal medya paylaşımlarını ya da alkol, sigara üzere unsurları kullanıyor. Meğer bunlar gerilimin olumsuz tesirlerini o an için azaltmış üzere görünsede uzun vadede çok az işe fayda. Gerilimle tesirli biçimde baş edebilmek için bedenin doğal gevşeme cevabını aktifleştirmek gerekir. Bu da, gevşeme, nefes, farkındalık idmanlarıyla ya da sistemli yürüyüş gibisi idmanlarla gerçekleştirilebillir. Tertipli olarak günde 20-30 dakikalık bu idmanları hayatın içine yerleştirmek gerilimle gayret ederken daha güçlü, daha enerjik ve daha olumlu kalmaya yardımcı olur.
Hayatlarımızda gerilim yaratan durumlarla farklı bir bağ kurmanın bir yolu olan farkındalık (Mindfulness) idmanları bu emelle giderek daha yaygın biçimde kullanılmaya başladı. Farkındalık konusunda daha fazla bilgi edinmek, hatta idmanları öğrenebilmek için faydalanabileceğiniz pek çok kaynak var.
Farkındalık antrenmanları yalnızca anne babalar için değil, çocukların da yararlanabileceği antrenmanlar. Artık çocuklara da farkındalık antrenmanlarını öğretilebiliyor ve onların da gerilim ve telaşla baş edebilme maharetlerini geliştirebiliyoruz.
Korku bozukluklarının önlenebilmesi için gerekli olan başka bir ana başlık dayanıklık kavramıydı. Dayanıklılık nedir? Dayanıklılık muhtemel korku bozukluklarını önler mi?
Dayanıklılık (İngilizce’de resilience, Türkçe’de rezilyans olarak kullanılıyor) zorluklar karşısında yıkılmadan ayakta kalabilme, çaba edebilme, olumsuz şartlar ortadan kalktığında da tekrar eski haline dönebilme marifetidir. Bir manada ruhun bağışıklık sistemidir. Artık kabul etmemiz gereken bir gerçek varsa o da travmalarla dolu bir çağda yaşıyor olduğumuzdur. Savaşlar, terör olayları, kazalar her an yanıbaşımızdalar. Travmaları önleyemiyorsak, bir çocuğa kazandırabileceğimiz en değerli maharet dayanıklılıktır. Dayanıklılığı olan şahıslar kuvvetli ömür olaylarını kendilerini geliştiren, yeni maharetler kazandıran bir fırsat, bir basamak olarak görebilirler. Genetik olarak telaşa yatkın olan ve dayanıklılığı olmayan bireylerde çeşitli şiddetli ömür olayları sonucunda tasa seviyesi artar ve dert bozuklukları oluşur. Bu nedenle dayanıklılık dert bozukluklarının önlenmesinde, bilhassa de genetik olarak risk taşıyan bireylerde çok kıymetli bir kavramdır.
O vakit, son soru: Nasıl daha güçlü çocuklar yetiştirebiliriz?
İşte bahsin en değerli noktası da bu. Aslında bu bahis burada kısaca özetlenemeyecek kadar kapsamlı ve her anne babanın üzerinde düşünmesi ve çalışması gereken bir bahis. Genel olarak çocuklarımızı nasıl yetiştirdiğimizle direkt ilgili. Evvel eleştirel biçimde müşahedelerini söyleyeyim. Günümüzde çocuklara eskisinden çok daha fazla imkan sunuyor fakat onlarla gerçek bir bağlantı kurmaya çok daha az vakit ayırıyoruz. Çocuklarımızın özgüvenlerini övgüyle arttırmaya çalışırken disiplin konusunda çok ho
şgörülüyüz. Çok az sorumluluk veriyoruz. Onlar için aksiliklerden uzak, keyifli, masalsı bir dünya kurmaya çalışırken, gerilimin ve zorlukların insan ömrünün bir kesimi olduğunu öğretemiyoruz. Önlerindeki her pürüzü kaldırarak, hayal kırıklıklarıyla baş edebilme, zorluklarla çaba edebilme marifetlerini öğrenme talihinden mahrum bırakıyoruz. Bu yaklaşımla yetişen çocuklar maalesef güçlü birer birey olamıyorlar.
-
Hayatın hem keyifli hem de şiddetli yanlarıyla geçinebilmeyi öğretmek. Örneğin çocuk canı sıkıldığında buna dayanabilmeyi ya da kendi başına bununla baş edebilmeyi öğrenmelidir. Çabucak onu eğlendirecek, oyalayacak bir şeyler sunulmamalı. Hatta çocuğa canının sıkılacağı vakitler bırakılmalı. Oyuncağı kırıldığı için ağlayan çocuğa “Bunun için ağlamaya değmez, boşver, yenisini alırız, onarırız” üzere teselli cümleleri yerine, “Üzülmekte haklısın, insan bir eşyası ziyan gördüğünde üzülür.” Deyip rastgele bir tahlil önermeden, bir müddet ağlamasına müsaade verlmelidir. Daha sonra çocuk sorarsa birlikte tahlil üretilebilir.
-
Çocukların karşı karşıya kaldıkları meselelere çabucak tahliller üretmemek. Anne babanın bir sorun karşısında geri çekilip çocuğa sorunu tanımlayıp çözmesi için vakit vermesi çocuğun empati, sorun çözme, yaratıcılık, azim, sebat ve sabır üzere değerli marifetleri öğrenmelerine fırsat sağlar. Bu sorunu çözmek için ne yapabilirsin?” formunda sorularla tahlil üretebilmesi için yönlendirebilir, akabinde, “Şu ana kadar neler denedin? Hangisi işe yaradı, hangisi yaramadı?” soruları gelebilir. Bu yaklaşım çocukların tahlile ulaşmaları için bir ortam hazırlar
-
Çocuk güç bir durumdan kelam ettiğinde ilgiyle fakat sakin ve sessiz biçimde dinleyebilmek. Kendisini sahiden anlamaya çalışarak dinleyebilen bir anne ve babanın varlığı dayanıklılık kazanmadaki değerli etmenlerden birisidir.
-
Durumlar karşısında gerçekçi ve olumlu düşünme konusunda model olmak.
-
Hisleri düzgün berbat diye sınıflandırmamak. Kaygı, keder, öfke, sevinç üzere tüm hisleri yaşamak ve uygun biçimde tabir etmek konusunda model olmak.
-
Sorumluluk almayı ve sorumlulukları yerine getirmeyi öğretmek. Yalnızca günlük omurdaki rutin işler konusunda değil, davranışlarının, yanılgılarının sorumluluğunu da almayı öğrenmeleri değerlidir.
Bu yararlı oldu mu??
0 / 0