Bilhassa çocukluk tecrübelerimiz bize; kendimizle ilgili, öbür beşerler ile ilgili ve dünya ile ilgili bir ekip şeyler öğretir. Ve biz şahsî tarihçemize nazaran bir ekip kalıplar geliştiririz. Dünya kendi başımıza kaldığımız bir yer, beşerler güvenilmez, gerçek beni tanısalar sevmezler üzere çeşitli saptamalarımız vardır. Bu saptamaların kökeni ekseriyetle geçmiştedir ve bir halde gelecekte devam edebilme potansiyelleri vardır. Geçmişin bugüne tesirini somutlaştırmak için literatürde yer alan ‘şema’ kavramından yararlanabiliriz.
Şemayı, çok genel olarak, çocuklukta başlayan ve hayat uzunluğu tekrar eden kalıplar olarak tanımlayabiliriz. Şemalar hayatımızdaki bir ekip yaygın his, niyet ve davranışlarla bağlantılıdır. Bağlantılarınızda terk edilmekten korkar mısınız?; alakalarda genelllikle verici olduğunuzu, gereksinimlerinizi lisana getirmekte zorlandığınızı mı düşünüyorsunuz? ; kendinizi genel olarak yalnız ve ya bir kümeye ilişkin değil üzere hisseder misiniz?. Gibisi bir çok soru şema kavramını tanıtmak için sorulabilinir. Bir biri ile bağlantılı sorulara verilen evet yanıtları aşikâr kümelerde toplandığı takdirde muhakkak bir şemaya işaret eder.
Şemalar çoklukla olaylar karşısında verdiğimiz birinci reaksiyonlarımızı oluşturur. Bu yüzden hayatımızda aksiliklere sebep olsalar dahi hakikat olarak kabul edilip, hayat uzunluğu sürebilirler. Mesela, kendimizi “yetersiz” biri olarak görüyorsak, bizi kaygılandıran bir projede çalışmaktan kaçınabiliriz ve işin sonunda başarısızlık yaşarız. Böylelikle “kaçınma” yolu ile kendimiz ile ilgili olan yetersizim inancı desteklenmiş olur. Bazen ise şemanın sürekliliği şemaya “teslim olma” yolu ile sağlanır. Örnek olarak dünya bizim anlaşılmadığımız, gereksinimlerimizin karşılanmadığı bir yer olmuşsa; soğuk, ben merkezci, aralı bir kişi ile partner olduğumuzda, ben temel gereksinimlerimi bu alakadan alamıyorum diyerek bağlantıyı bitirmektense sürdürme eğilimimiz olabilir. Böylelikle gereksinimi karşılamayacak biri ile dünya tekrar bizim mahrum olduğumuz bir yer olur. Burada kıymetli nokta, mutsuz olsak dahi ilgiyi sürdürme eğilimimizin olmasıdır. Bir diğer yolu ise “telafi” yolu ile şemayı sürdürmedir. Burada da mahrumluk ile baş etme formülü olarak insanlara çok gereksinim duyma olabilir. Kişini gereksinimi fazla olduğu için dayanağı hissetmede zorlanacaktır ve ya beşerler onun beklediği formda yanında olamayacaklardır ve mümkün his yeniden yalnızlık olacaktır. Burada değerli olan konu, bizim dünyayı anlamak için oluşturduğumuz bir rezervuarın olduğu ve bizim için kıymetli olan bir şema tetiklendiği noktada öbür yollar bize çok mümkün görünmediği için şemaların devamlılılığının bir biçimde sağlanıyor olabileceği. Şemayı oluşturan şahsî hikayeye bakıldığında, bir çocuk olarak çok fazla seçeneğimiz olmamıştır. Çocuk olarak çaresiz, inançsız hissetmiş, kendimizi anlatamamış ve bir formda bu kırılgan hisleri duyumsamayarak devam etmiş olabiliriz. Yetişkin hayatımızda tekrar emsal yerden kırıldığımızda şemalarımız tetiklenebilir ve biz hayatın birinci yıllarında bir çocuk olarak nasıl baş ettiysek tekrar o halde baş ederiz. Buradan bakarak, tekrar tekrar üzülsekte, kendimizi o ilgide bedelli hissetmesekte bir alakadan çıkmanın çok güç oluşunu anlayabiliriz.
Münasebet dinanikleri şemalarımızın hayatımızda oluşturabileceği tesirleri en net görebileceğimiz alanlardan biridir. Farklı şahıslarla farklı vakitlerde yaşasığımız sorunların ekseriyetle muhakkak bir ortak teması vardır. Bu iştirak bizi şemalara götürür.
Jeffrey Young, 18 farklı şemadan kelam eder ve bunları 5 farklı alan altında toplar. Bu yazıda, şemaların bağlarımıza tesirini anlatmak için ayrılma ve reddedilme alanında toplanan 5 farklı şemadan kelam edeceğim.
*Terk edilme/ İstikrarsızlık
Bu şemaya sahip şahısların, ilgilerinin bir biçimde biteceğine dair ağır kaygıları vardır. Partneri bir şey olacak ve onu sevmekten vazgeçecektir. Ve ya mevt üzere beklenmedik bir sebep ayrılığa neden olacaktır. Bu şemaya sahip şahısların insanların onun muhtaçlığı olan sevgi, bağ ve ya itimat gereksinimini karşılayabileceklerine dair inancı olmayabilir. Ötekiler daha çok istikrarsız ve ya güvenilmez pozisyonda kalabilir. Bu durum, itimat hissedilebilinecek bir bağlantı de inançta hissetmeyi de zorlaştırabilir. Bazen küçük şeyleri ayrılma iletisi olarak manaya, bazen farklı yorumlar getirerek ayrılık manası çıkarma üzere durumlara bağ içerisinde neden olur. Bazen kaybetmeye karşı duyulan ağır endişe; daima partnerle birlikte olma isteği, onu hayatın tek merkezi yapma, onunla konuşmadan geçen birkaç saatin dayanılmaz olması ve ya kısa ayrıllıklara tahammülsüzlük üzere durumlara neden olabilir. Ve ya bu şemaya sahip şahıslar, şemayı sürdüren bir baş etme sistemi olarak itimat hissettirmeyecek şahıslar ile bağlantı içerisinde olabilir. Evli, uzakta yaşayan, bağlanmakta zorlanan, ve ya aldatma potansiyeli olan şahıslar bir halde cazibeli gelebilirler. “Şema kimyası” olarak da isimlendirilen bu durum; şahısların zorlandıkları ve ya sevgi, itimat, kıymet, hürmet üzere temel gereksinimleri karşılanmadan bir alakayı sürdürme eğilimini açıklar. Böylelikle dünya bizim için tekrar tekrar her an terkedileceğimiz bir yere döner.
*Şüphe/ Berbata Kullanılma
Bu şemaya sahip bireylerin bir halde öbür şahıslar tarafından ziyan göreceğini tarafında olumsuz bir beklentisi vardır. Öbürleri sizi kendi çıkarları için kullanabilir, aldatabilir, inciltebilir ve ya palavra söyleyebilir. Her an ziyan gelme beklentisi için de olduğunuz bir durumda münasebetler içerisinde inançta hissetmek sıkıntı olacaktır. Bu yüzden çoklukla gergin ve ve tetikte olabilirsiniz. Zayıf taraflarınızı göstermekten çekinebilir ve ya bilgi paylaşmaktan kaçınabilirsiniz. Size verilen zararın kasti olduğunu düşünebilir, bu yüzden bağlantı içerisinde ağır öfke duyabilirsiniz. Dünya zati her an suistimal edilebileceğiniz bir yer olduğu için bunun yalnızıktan daha uygun olduğunu düşünebilir ve size güzel hissettirmeyen, kıran ve ya karşı tarafın sizden faydalandığı ilişlileri sürdürebilirsiniz. Şemayı sürdürücü bir tercih olarak saldırgan, küçük düşürücü, palavra söyleyen, aldatma eğilimi olan eşler ile alaka sürdürme eğiliminde olunabilinir.
*Duygusal Mahrumluk
Bu şemaya sahip bireyler, alaka içerisinde karşılanması beklenebilecek ilgi, sevgi, duygusal sıcaklık, anlaşılmak, dinlenilmek, önemsenmek, yol gösterilme, korunma üzere doğal gereksinimlerinin yetersiz karşılanacağına dair bir inanç taşırlar. İlgilerde gereksinimlerinizi lisana getirmekte, hislerinizi paylaşmakta zorlanabilirsiniz. Siz söylemeden anlaşılmasına gereksinim duyabilir, fark edilmediği vakit küskünlük ve ya öfke yaşayabilir ve bağdan uzaklaşabilirsiniz. Bazen mahrumluk münasebette fakat artınca ve ya uzun vakit devam ettiğinde durumu lakin fark edebilirsiniz. Bu şemaya sahip şahıslar bazen yakın ilgilerden kaçınabilir. Şemayı sürdürürücü bir tercih olarak gereksinim duyulan şefkati veremeyecek soğuk, bencil, uzaklıklı eşler ile alaka sürdürme eğilimi olabilir.
*Kusurluluk/ Utanç
Kusurluluk şeması olan bireyler kendilerini kusurlu, berbat, istenmeyen, sevilemez hissetme eğilimindedirler. Kendilerini bir formda kusurlu olarak algıladıkları için utanç hissini ağır olarak yaşayabilirler. Kusurluluk algısının desteği duruma nazaran değişebilir. Dış görünüşle ilgili bir özelllik olabileceği üzere, kabul edilemeyen cinsel di
lekler, saldırgan dürtüler de olabilir. Kişi kendisini fizikî olarak beğenmediği, bencil olduğu, çok güçsüz olduğu, gereğince yeterli konuşamadığı, ve ya başarılı olamadığını düşündüğü için kusurlu hissedebilir. Bu şemaya sahip şahıslar bağlantılarda kusurları fark edilecek niyetiyle rahatsız hissedebilirler. Tenkide, dışlanmaya ve suçlanmaya çok hassas olabilirler. Zati kusurlu olduğuna inandıkları için küçümsendiği ve ya çok eleştirildiği durumlarda kendilerini korumakta zorlanabilirler. Bu şemaya sahip şahıslar bazen kendisine bedel veren, gereksinimlerine hassas birisine kıymet vermekte zorlanabilir. Zira kusurlu birine paha veren biri de bedelsiz olacaktır. Şemayı sürdürecek bir seçim olarak eleştirel, yüksek beklentisi olan eşler tercih edilinebilinir.
*Sosyal İzolasyon
Bu şemaya sahip şahıslar kendilerini başka insanlardan farklı ve ya bir kümeye ilişkin değilmiş üzere hissederler. Küme içerisinde farklılıklara odaklanıp büyütüyor, benzerlikleri fark edemiyor olabilirler. Kimi bireyler hissedilen eksiklik hissini tetikleyecek, kendisini ilişkin hissedemeyeceği ortamlara girerken, bu şemaya sahip birtakım bireyler ise yeni beşerlerle tanışmaktan kaçınabilir. Kendilerinde ve ya ailelerinde hissettikleri eksikliği kapatmak için statü, para üzere şeylere çok paha verebilirler. Bilhassa iki şahıstan daha fazla şahısla birlikteyken kendilerini rahatsız hissedebilirler. Diğerleriyle bile birlikteyken yalnızlık duygusu olabilir. Bu şema bağlantılarınızda kendinizi açma, farklı taraflarınızı ortaya koyma üzere kendinizi ortaya koyacağınız davranışları sergilemenizi zorlaştırır. Çok başarılı, varlıklı, çok hoş ve ya güzel eşler alımlı gelebilir.
Şemalar yenide tetiklendiği vakit bugünümüzü nasıl etkilediği, neye gereksinim duyduğumuz ve gereksinimi karşılamak için ne yaptığımız çok kıymetlidir. Çocuklukta öğrenilen davranış kalıpları yetişkin olarak da bazen sürdürülür. Mesela, duygusal mahrumluk şeması olan kişi muhtaçlıklarını ve ya kırgınlıklarını ötekine açma konusunda rahat olmayabilir. Sessiz kalmak gereksinimlerine kulak verilmeyen bir aile ortamında olan bir çocuk için çok anlaşılırdır. Bir çocuğu hem daha fazla hayal kırıklığından hem de ailesi ile çatışmadan korur. Lakin yetişkin olarak susmak yetişkin olarak bir bağlantıda alabileceklerini sınırlamasına neden olur. Bireyde muhakkak şeyleri söz etmemek içsel bir tatminsizlik yaratabilir yahut karşısında ki kişi bunları anlamıyor diye partnerine karşı öfkeye neden olabilir. Bireye isteklerini lisana getirmek utanç verici geliyor olduğu için veya lisana getirdiğinde manası kaybolacağı için söylemekte zorlanıyor olabilir. Terapide karşısında ki şahıstan bir şeyler bekleyebileceği, tabir edebileceği ve dayanağı kabul edebilmesi üzerine çalışılır. Çocuk olarak ne olduğu ve yetişkin olarak şuan ne oluyor olduğu üzerine çalışmak geçmişin bugüne ikame eden hissini anlamlandırmaya fayda. Tetiklendiği vakit canımızı yakan şemaları tanımak ve ne olduğunu manalandırmak daha farklı gözle bakmayı ve farklı yolları denememizi sağlar. Böylelikle bize daha uygun gelecek hisler ilgilerimizde desteklenmiş olacaktır.
Bu yararlı oldu mu??
0 / 0